Verbeter de wereld, begin bij jezelf (deel 3)

Na een heerlijke zomer valt de herfst met opnieuw een gedeeltelijke lockdown en extra coronamaatregelen vies tegen. We zijn het Zoomen en thuiswerken collectief beu, met als enig toekomstperspectief een vaccin als ‘verlossing’ uit dit nieuwe ‘normaal’. Maar welke rol speelt eenieder van ons in dit verhaal? Laten we ons meeslepen vanuit angst, controle en een focus op de korte termijn? Of banen we gezamenlijk een nieuw pad, vanuit vertrouwen en samenwerking, richting de toekomst?

DOOR: MADELEEN MULDER EN MARIANNE ZUUR

En na die heerlijke zonnige zomer kwam onvermijdelijk de herfst. De herfstperiode waarin we normaal gesproken datgene oogsten waaraan we in de voorgaande periode aandacht hebben besteed. Na een voorjaar van isolement en de confrontatie met een nieuw ‘normaal’, genoten we vanaf het begin van de zomer van vertrouwde vrijheden die ons stapje voor stapje weer gegund waren. En we veerden opgelucht en met her en der wat aanpassingen terug in het oude ‘normaal’. En vroegen ons enigszins vertwijfeld af of we dan toch de oude ingesleten paadjes weer af konden lopen die zo veilig en vertrouwd voelden.

De herfstoogst

Of hielden we onszelf voor de gek? Want waar aan het einde van de zomer al geruchten rondgingen over nieuwe maatregelen om het virus in te dammen, dansten wij door alsof de Titanic nooit op een ijsschots was gestrand. En zo voltrok zich langzaam maar zeker een realiteit waarin wij ons op prachtige muziek lieten (af)leiden in de armen van onze geliefden, terwijl de verhalen over immense ecologische schade en sociale ontwrichting zich steeds onontkoombaarder aan ons openbaarden. Want door het coronavirus waren grote maatschappelijke problemen zichtbaarder dan ooit geworden.
En zodoende plukken we deze herfst collectief de zure vruchten van die genoten zomerse vrijheid. Waarbij een veel gehoord geluid is dat we niet geleerd hebben. Volgens de regering als burgers niet. Burgers die zich zogezegd maar beperkt aan de opgelegde maatregelen hebben gehouden. En volgens de burgers heeft de leiding van ons land onvoldoende geleerd sinds de eerste lockdown. Vele experts en deskundigen mochten tijdens de zomerperiode in Den Haag aanschuiven, en hebben vanuit hun diverse expertises een puzzelstukje bijgedragen voor mogelijke oplossingsrichtingen uit de coronacrisis.

De meervoudige werkelijkheid

Op basis van de meervoudige werkelijkheid een goede synthese destilleren leek echter veel gevraagd. Misschien voor de hedendaagse Haagse realiteit wel té veel gevraagd. En geldt dat wellicht niet voor ons allemaal? Brengt het omarmen van die meervoudige werkelijkheid, het vermogen om vanuit verschillende perspectieven te kijken naar en te bewegen in een wereld die complex is en steeds verandert, niet veel te veel onzekerheid en onduidelijkheid met zich mee? Onzekerheid over de toekomst. En onduidelijkheid over de rol van ieder van ons in die toekomst.

Voortdurende onzekerheid en onduidelijkheid

Toch was het juist die lastige onzekerheid en onduidelijkheid over de toekomst die maakten dat we dit voorjaar vragen gingen stellen en gesprekken gingen voeren. Vragen en dialogen over in hoeverre onze individuele en collectieve leefwijze ons eigenlijk beviel. En de vraag in hoeverre onze leefwijze houdbaar is nadat de sociale, maatschappelijke en ecologische disbalansen op grote schaal zichtbaar en voelbaar waren geworden. Vragen waarop we vaak niet direct een volledig, helder en eenduidig antwoord hadden, noch hebben. Hierdoor leek een nieuw gezamenlijk verhaal en hoe daar te komen maar niet uit te kristalliseren.
En juist die onvolledigheid en vaagheid staat haaks op onze volwassen behoefte aan duidelijkheid en controle. Duidelijkheid die er niet á la minute zal komen maar vermeend handelingsperspectief geeft. En controle waarvan we weten dat het een illusie is en die we desondanks toch als prettig of zelfs nodig ervaren.

Kinderlijk vertrouwen

Hoe anders is dan de wereld van onze kinderen. Een wereld waarin deze weken het Sinterklaasjournaal een belangrijke rol speelt. Een wereld waarin vertrouwen, verbeeldingskracht en spelenderwijs leren de hoofdrol spelen. Het nieuwe ‘Sinterklaasnormaal’ omarmend, nemen onze kinderen gewoon voor lief dat geen kind Sinterklaas ‘live’ op zal mogen wachten wanneer hij aankomt met zijn pieten. En ook het gegeven dat niet duidelijk is waar exact in Nederland de stoomboot aan zal meren, tast de verwachting van het moois dat zonder twijfel komen gaat niet aan. Niet omdat onze kinderen het oude ‘Sinterklaasnormaal’ niet missen, maar simpelweg omdat ze over voldoende veerkracht beschikken om zich aan te passen aan een nieuwe realiteit met een focus op dat wat zich aandient. En dus zwalkt de stoomboot met onze kinderen in het kielzog naar Zwalk. Waar Zwalk ligt op de kaart en hoe het eruit ziet? Geen flauw idee. Of er voldoende kolen zijn om tot Zwalk te komen? Het lijkt er niet op. En toch zijn ze met zijn allen onderweg. Onderweg met het volle vertrouwen dat ze samen de oplossingen zullen creëren die nodig zijn om uit te komen in Zwalk.

Houvast, dialoog & verbinding

Waar onze kinderen de huidige onzekerheid vol omarmen, zoeken wij nu naar houvast. Enerzijds doordat nu langzaamaan doordringt dat de kans groot is dat het nieuwe ‘normaal’ onderdelen van het oude ‘normaal’ blijvend zal vervangen, en dit bij velen van ons opnieuw een verlies- en rouwproces in gang zet. Anderzijds misschien nog wel meer omdat een helder en vooral lonkend toekomstperspectief ontbreekt. Deze samen maken dat de gevoelens van onzekerheid groeien. En dus lijkt het essentieel dat we vragen blijven stellen en de dialoog over de toekomst met elkaar aan blijven gaan. Immers, met de blijvende gevoelens van onzekerheid neemt ook de kans op polarisatie in de samenleving toe. Polarisatie die gekanaliseerd kan worden door te luisteren naar elkaar en de dialoog aan te gaan over onze twijfels, vraagtekens en verschillende brillen op de wereld om ons heen. Jammer genoeg wordt in een samenleving waar maakbaarheid de norm is, onzekerheid en het niet-weten vaak gemaskeerd in plaats van gedeeld. Met het maskeren van dat wat er werkelijk speelt ontnemen we onszelf, en elkaar, de kans op verbinding. Want openheid, transparantie en echtheid creëert vertrouwen en verbinding, terwijl het ontbreken ervan leidt tot het omgekeerde. En juist die verbinding en dat vertrouwen zijn zo hard nodig om samen die onzekere toekomst aan te kunnen.

Korte termijn focus en lange termijn perspectief

Waar de functie van perspectief in de tekenkunst is om een basis te bieden voor het creëren van de juiste verhoudingen tussen de verschillende onderdelen van de uiteindelijke tekening, ontneemt het ontbreken van toekomstperspectief ons het zicht op het gehele plaatje. Onze menselijke neiging om op individuele delen te focussen is begrijpelijk, en tegelijkertijd gevaarlijk. Want onze korte termijn focus op bekvechten over wel/geen/welke maatregelen om het coronavirus in te dammen, ieder vanuit onze eigen expertise, leidt uiteindelijk steeds meer af van het voeren van de dialogen die nodig zijn om de grote systemische weeffouten in onze samenleving aan te pakken, en vóórbij dit virus te kijken. Want hoewel de coronacrisis een zeer serieuze kwestie is, is het toch vooral een wake-up call waardoor we ruw wakker geschud zijn uit een (te) lang gekoesterde droom. Een droom over een neoliberaal systeem waarin maakbaarheid, individualisme, materialisme en controle de hoofdrol speelden. Die droom blijkt nu voor veel mensen wereldwijd een nachtmerrie en laat een stevig spoor van vernieling achter, zowel sociaal als ecologisch bezien. Met een aanhoudende dominantie van het coronavirus in het nieuws en het leunen op een regering die de nadruk legt op controle, lockdowns, coronaroutekaarten, een coronanoodwet en vaccins verliezen wij de focus op datgene wat écht onze aandacht behoeft: onze samenleving op de lange termijn.

Van dromen naar doen

Laten we wakker worden en in gezamenlijkheid zoeken naar nieuw houvast, naar waarden en normen op basis waarvan we onze toekomst vorm wíllen geven. Van hogerhand wordt een lange termijn coherent toekomstperspectief vooralsnog niet geschetst. En daarmee lijkt het schrijven aan een nieuw gezamenlijk verhaal stil te zijn gevallen. Tenzij wij aan dat verhaal blijven schrijven. Samen, mét elkaar. Laten we schrijven en werken aan een verhaal dat hoop en houvast biedt. Want de individuele puzzelstukjes die ieder van ons bezitten vormen samengevoegd een prachtig geheel, wat een stip aan de horizon kan vormen voor zoveel ondernemers die na maximale inzet en creativiteit de afgelopen maanden nu alsnog aankoersen op faillissement. Het kan het hoopvolle verhaal en houvast zijn voor burgers die lijden onder burn-out, eenzaamheid, armoede, depressie, ongezonde leefpatronen en/of woonomgevingen en uitgestelde ziektebehandelingen – dat zó ongelofelijk essentieel is nu zoveel instanties niet in staat zijn de hulp te bieden die nodig is. Laten we perspectief schetsen en praktische handvaten bieden aan organisaties die zich afvragen hoe zij een duurzame plek in de samenleving kunnen innemen, zodat zij het goede voorbeeld kunnen volgen dat velen reeds geven.

Samen richting Zwalk

Rapporten van onderzoekscommissies over wat niet werkt en toekomstvisies voor specifieke sectoren zijn in ruime mate aanwezig. Durven we deze nu bij elkaar te brengen en op basis daarvan daadwerkelijk het gesprek te voeren welke systemen en instituties zorgvuldig afgebroken mogen worden, welke omgevormd dienen te worden en welke nieuwe onderdelen we met elkaar gaan bouwen? Durven we naar elkaar te luisteren, met elkaar te zoeken naar nieuwe antwoorden en stapje voor stapje de contouren van de toekomst te schetsen? Zodat we deze kunnen gaan inkleuren, ieder van ons op zijn eigen manier. Door aandacht te besteden aan eenzame mensen in je omgeving, door te luisteren naar de ideeën van je kinderen zodat zij betrokken kunnen zijn bij het vormgeven van hún toekomst, of door je boodschappen in herbruikbare potten te bestellen en zo het verpakkingsafval te helpen terugdringen. Of door je businessmodel radicaal onder de loep te nemen om duurzaamheid een integraal onderdeel van je bedrijf te maken. Al deze individuele stapjes zijn belangrijk, en maken gezamenlijk dat een nieuw toekomstperspectief daadwerkelijk vorm begint te krijgen. Een toekomstperspectief dat duurzame oplossingen omvat, bedacht door en voor ons allemaal. Dat handvaten geeft waar en hoe te beginnen. Want toekomstperspectief creëren we met elkaar. Vandaag. Morgen. En elke dag opnieuw. Op basis van de hoop en het vertrouwen dat we samen gaandeweg de puzzelstukjes zullen vinden die passen bij die schitterende toekomst waarin we goed voor elkaar en de aarde zorgen. Laat het volle vertrouwen van onze kinderen in Sints zoektocht naar Zwalk aanstekelijk werken en ons hoop bieden. Hoop die ons verbindt en aanzet op weg te gaan naar de toekomst die zich onvermijdelijk aandient. Ga je mee? Mee naar het ongetwijfeld prachtige Zwalk?

Dit was het derde deel van Verbeter de wereld, begin bij jezelf, geschreven door Madeleen Mulder en geredigeerd en geïllustreerd door Marianne Zuur. Lees ook het eerste deel en het tweede deel. 

Madeleen Mulder (1975) is een creatieve en energieke professional met ruime juridische, strategische en systemische kennis en ervaring. Voor een meer menswaardige samenleving brengt ze zaken in beweging vanuit verbinding en transparantie.

Marianne Zuur (1971) is programmamaker, gespreksleider, tekenaar en coach. Zij zet systemische kennis en creatieve werkvormen in om samen met professionals en teams te onderzoeken hoe zij kunnen groeien. Bijvoorbeeld bij bewonersparticipatie in de energie- en voedseltransitie.