Zo wordt Nederland het gezondste land ter wereld

Om de ambitie van de Publieke Gezondheidszorg ‘Nederland in 2040 de gezondste generaties van de wereld’ te bereiken, is de gezondste generatie van jonge vrouwen een voorwaarde. Maar uit openbare gegevens blijkt het tegenovergestelde: de gezondheid (het immuunsysteem) van jonge meisjes verzwakt. Tijd voor meer bewustwording, vindt gezondheidsdeskundige Carla Peeters.

Door: Dr.ir. Carla Peeters, strateeg voor een gezondere wereld, oprichter directeur COBALA Good Care Feels Better

Analyses leiden tot bewuste keuzes

Vanuit de UN SDG-doelen hebben vele landen zich gecommitteerd om de gezondheid van volgende generaties te waarborgen. Nederland doet er een schepje bovenop en wil in 2040 de gezondste generatie van de wereld zijn, zowel fysiek, mentaal als sociaal. Iedereen wil gezonde kinderen en kleinkinderen en zich daarvoor inzetten. Daar zal het niet aan liggen om dit ambitieuze doel te bereiken.

De gezondheid van volgende generaties begint bij de gezondheid van de nog niet zwangere vrouw en de eerste 1000 dagen rondom zwangerschap, geboorte en post-partum.

Gezondheid van jonge meisjes in Nederland verre van optimaal

Momenteel kampt ongeveer de helft van de jongeren tussen de 16 en 25 jaar in Nederland met mentale problemen. Van de jongeren 15-44 jaar heeft 49% tenminste een chronische ziekte. Ook ervaart 79% van de jongeren nog negatieve gevolgen van de pandemie. Vrouwen en laag-opgeleiden ervaren vaker mentale problemen (emotionele uitputting, stress, hyperactiviteit en problemen met leeftijdsgenoten). Een onderzoek gepubliceerd in PNAS toonde een snellere veroudering van de hersen van met name jonge meisjes, die gerelateerd kunnen zijn aan chronische stress. Studenten ervaren meer stress dan voorheen onder meer door zorgen over hoge inflatie en een betaalbare woningruimte. Er is echter meer aan de hand dat de gezondheid van jonge vrouwen en volgende generaties in gevaar brengt.

Toenemend gebruik middelen en schoonheidsidealen

Tijdens de pandemie steeg het gebruik van antidepressiva met 16% onder jongeren 16-24 jaar. Ook bij kinderen steeg het gebruik. Vrouwen slikken tweemaal zo vaak antidepressiva als mannen. Terwijl het nut van SSRI ter discussie staat en voor vrouwen meer bijwerkingen gerapporteerd zijn, worden deze medicijnen nog steeds voorgeschreven.

Een op de vier jongeren gebruikt zonder medisch voorschrift methylfenidaat (ritalin of concerta) ter verbetering van studieresultaten en een hoger energieniveau. Vaak zijn zij onvoldoende op de hoogte van de mogelijke risico’s. Uit onderzoek blijkt dat 5,5-22,5% van de jongeren ooit ADHD-medicatie gebruikten zonder doktersrecept.

Medio 2023 sloegen artsen alarm vanwege een verontrustende stijging van het gebruik van paracetamol en ibuprofen onder jonge meisjes met risico op vergiftiging. Het gebruik van het antibioticum amoxicilline steeg in 2022 onder jongeren 0-10 jaar (55%) en 11-20 jaar (50%). Ook het gebruik van drugs als ecstasy steeg in 2022 waarvan het meest onder jongeren 16-35 jaar met regelmatig vergiftigingsverschijnselen.

De toegenomen blootstelling aan microplastics en nanoplastics en een stijgend gebruik van fillers en botox onder vooral jonge meisjes is verontrustend omdat bekend is dat het van invloed kan zijn op het functioneren van het immuunsysteem. Tussen 2019-2022 steeg het gebruik van fillers met 80% en het gebruik van botox verdubbelde zelfs.

Het gebruik van de anticonceptiepil onder 18 tot 49-jarigen neemt daarentegen af met in verhouding een kleinere toename in het gebruik van een spiraal. Recente studies laten zien dat het gebruik van de anticonceptiepil voor verhoogde risicogroepen het risico op hart- en vaatziekten kan vergroten. Bij het gebruik van de levonogestrel spiraal werd geen verhoogd risico gesignaleerd. Het is des te belangrijker dat meisjes en jonge vrouwen zichzelf goed informeren over te maken keuzes (informed consent) en artsen op de hoogte zijn van recente wetenschappelijke publicaties.

Gedurende de laatste 4 jaren is het mogelijk dat jonge vrouwen een of meerdere Covid19 mRNA-vaccinaties gehad hebben, waarvan voor vrouwen vaker en meer bijwerkingen zijn gesignaleerd. Jonge meisjes krijgen de laatste jaren na de introductie van het HPV-vaccin, waar ook bijwerkingen van bekend zijn, meer vaccinaties waarvan de wisselwerking en langetermijneffecten op het immuunsysteem nog niet bekend zijn.

Gezonde voeding en voldoende nutriënten voor velen onbetaalbaar

Het belang van gezonde voeding voor het krijgen van gezonde kinderen en een voorspoedige loopbaan wordt door vele jongeren nog onderschat. Uit onderzoek blijkt dat 33% van de bevolking niet dagelijks groenten en fruit eet. Vooral onder jongeren in het voortgezet onderwijs is de consumptie laag. De dalende koopkracht zorgt dat een toenemend aantal mensen de WHO-aanbeveling van 400 gram groenten en fruit per dag, niet haalt. In 2024 groeit 7,1% van de kinderen in Nederland op in armoede. Via schoolmaaltijden in het primair onderwijs hoopt men dat jongeren die bijvoorbeeld zonder ontbijt naar school gaan wel de benodigde dagelijkse hoeveelheden vitaminen en mineralen binnenkrijgen.

De campagnes voor meer plant-based maaltijden om klimaatveranderingen tegen te gaan en zuinig om te gaan met de aarde heeft effect op de jongere generatie. In Nederland geeft maar liefst 28% van de jonge vrouwen tot 30 jaar aan bij voorkeur vegetarische boodschappen te doen. 0,7% van de Nederlandse bevolking is veganistisch. De gevolgen voor zwangere vrouwen en baby en/of een verzwakt immuunsysteem door het consumeren van kweekvlees en/of insectenmeel dat recent tot 4% in pasta, jam etc. door de EFSA binnen de EU is toegestaan, zijn nog niet bekend. Ook het effect van Bovaer, een stof die in verband met klimaatregels in 2022 in de EU goedgekeurd is, toe te voegen aan voeding van koeien om ze minder methaan te laten produceren is een introductie binnen de voedselketen waarvan de langetermijneffecten tijdens de zwangerschap op de zich ontwikkelende foetus onbekend zijn. Hoewel de dosis voor een volwassene veilig lijkt, kan de toxicologische dosis voor moeder en kind tijdens de zwangerschap anders zijn.

Maar liefst 1 op de 5 jongeren vapet. De langetermijneffecten van vapen zijn nog grotendeels onbekend. De meningen wat gevaarlijker is, roken of vapen, zijn verdeeld. In Nederland zijn inmiddels vapes en e-liquids met synthetisch geproduceerde smaken als perzik, cola e.a. verboden. Jongeren die vapen blijken eerder geneigd om over te stappen op roken. Hoewel het roken en alcoholgebruik door volwassenen afneemt, neemt het juist toe bij jongeren. Meisjes roken iets vaker dan jongens maar gebruiken daarentegen iets minder vaak alcohol.

De bovengenoemde interne en externe factoren kunnen bijdragen aan een verandering van het immuunsysteem en daardoor ook de zwangerschap, de bevalling en borstvoeding en de gezondheid van moeder en kind van toekomstige generaties beïnvloeden.

Een unieke immunologische situatie

Gedurende de zwangerschap vindt een delicaat proces plaats waarbij het immuunsysteem steeds verandert zodat de foetus niet wordt afgestoten en tegelijkertijd in staat blijft om vreemde ziekteverwekkers te weren. Recent onderzoek van Stanford Universiteit heeft zichtbaar gemaakt dat een immunologische klok is vast te stellen voor een gezonde zwangerschap. Zo blijken tijdens de zwangerschap in de verschillende fasen bepaalde immunologische cellen juist toe te nemen en anderen weer te verminderen. Inzicht in de immunologische klok helpt artsen om te voorspellen of een kindje te vroeg geboren wordt.

Gebalanceerde veranderingen tussen het ‘innate’ (aangeboren) en ‘adaptive’ (verworven) immuunsysteem zijn nodig om een zwangerschap van 40 weken te voldragen. Eerdere onderzoeken toonden dat pathologische ontstekingsreacties een vroeggeboorte (geboorte voor 37 weken) kunnen triggeren. In Nederland betreft dit jaarlijks 14,8% van de geboren kinderen die te vroeg geboren zijn (6,6%) en/of met een te laag geboortegewicht (9,7%) voor de zwangerschapsduur (Big2) geboren worden. Bij een vroeggeboorte blijkt de ontstekingsreactie heftiger dan voor een bevalling bij een voldragen kindje.

Vroeggeboorte is een belangrijke indicator als risico voor vroegtijdig overlijden en chronische en infectieziekten waaronder sepsis, verminderde neurologische ontwikkelingen en lange-termijn hersenontwikkeling. Jaarlijks sterven 661 kinderen rondom de geboorte. Zeer vroeg en extreem vroeggeboren baby’s zijn goed voor slechts 1,5% van de babypopulatie en zorgen voor 50% van de kindersterfte. Gemiddeld overlijden 11 vrouwen (moedersterfte) aan de gevolgen van zwangerschap, baring of kraambed (binnen 42 dagen na de bevalling). De meest voorkomende oorzaken van moedersterfte zijn hart- en vaatziekten.

Een verminderde werking van het immuunsysteem als gevolg van angst, depressie, stress en/of chronische ziekten c.q. darmontstekingen blijken een pre-dis positionele factor te zijn voor een risico op hoge bloeddruk tijdens de zwangerschap, zwangerschapsdiabetes, vroeggeboorte of een laag geboortegewicht.

 ‘Gut feeling’ de motor voor gezonde generaties

70-80% van de immunologische cellen bevindt zich in de darmen. In de mucosa van de darmen bevinden zich neuronen, endocriene cellen en immunologische cellen die nauw met elkaar samenwerken om het metabolisme en het functioneren van het lichaam te managen. Recent onderzoek in muizen toonde dat tijdens de zwangerschap en de borstvoeding het oppervlak van de darmvilli tweemaal zo groot wordt waardoor de voedselpassage vertraagd en voedingsstoffen effectiever worden opgenomen. De darm mucosa staat in nauw contact met de darmflora (het microbioom), die qua samenstelling eveneens verandert in de verschillende fasen van zwangerschap. Bio-actieve metabolieten die vanuit het microbioom gevormd worden moduleren de veranderingen in het ‘innate’ en ‘adaptive’ immuunsysteem. Dit verklaart waarom de microbiële samenstelling en de gezondheid van de darmwand (mucosa) van een persoon een langdurige conditionele invloed heeft op het immuunsysteem en gebaseerd is op een unieke werking van metabolieten, moleculaire patronen en antigenen. Hoe gezond de darmen van de moeder zijn bepaalt de darmflora en het immuunsysteem die de baby meekrijgt, tijdens de geboorte en de periode van borstvoeding. Effecten van eerdere generaties zoals bijvoorbeeld honger en/of chronische stress kunnen van invloed zijn op een huidige zwangerschap en de generaties erna.

De voorgeschiedenis van de moeder kan bepalen of er in bepaalde fasen van de eerste 1000 dagen een verhoogde behoefte is aan bepaalde nutriënten. Vanzelfsprekend zijn er nutriënten waarvan inmiddels bekend is dat deze voor alle zwangere vrouwen de kans op vroeggeboorte verkleinen en een voorspoedige bevalling en borstvoeding bevorderen. Belangrijk voorbeeld hiervan is voldoende vitamine D waarborgen door zonlicht, voeding of suppletie. Voor jonge vrouwen met een kinderwens en in de familielijn of zelf bekend zijn met vroeggeboorte, miskramen, chronische ziekten en vroegtijdig overlijden (vorige generaties) is het raadzaam om zich al voor een kinderwens te verdiepen in het versterken van een gebalanceerd immuunsysteem en een gezonde darmflora. Het immuunsysteem, ‘het onderschoven kindje’, kan wel eens de grote regulator van de gezondste generaties blijken te zijn.