Humor is pas werkelijk spiritueel

Spiritualiteit gaat vaak samen met ernst. Ik herinner me mijn eerste bezoeken aan de kerk waar een oudoom van mij de predikant was. Ernstig gezicht. Zwart gewaad. Serieuze woorden. Plechtig gezang. Een grap leek even misplaatst als een vloek. Ik kreeg er een somber gevoel van en liep op mijn tenen de kerk weer uit.

Jaren later maakte ik kennis met meditatie en andere oefeningen om je te bezinnen op je geestelijk leven. Ook dat waren meestal oefeningen in ernst. Op één of andere manier leek het wel of iedereen zichzelf veel serieuzer gaat nemen als zij of hij zich op een spiritueel pad begeeft. Spirituele oefening wordt aangeprezen als een methode om te ontspannen in de dagelijkse wereld die vaak wordt gekenmerkt door stress.

Maar echte ontspanning – en wat is humor anders dan ontspanning? – heb ik zelden ervaren als het om spiritualiteit gaat. Onlangs was ik aanwezig op een bijeenkomst met de dalai lama in San Francisco. De bijeenkomst stond in het teken van het lauweren van een vijftigtal mensen uit allerlei culturen en windstreken die een bijzondere, compassievolle bijdrage aan hun wereld leveren. Prachtige mensen. Inspirerende verhalen.

Die mensen en hun bijzondere bijdragen stonden centraal, terwijl in een zaal met vijfhonderd mensen werd gewacht op de komst van de dalai lama. Wederom viel mij de plechtigheid op. En toen kwam de eregast. Je zou verwachten dat de sfeer plechtiger zou worden. Uit diep respect, bijvoorbeeld, voor de leider van de Tibetanen die al bijna vijftig jaar een vreedzaam verzet voert tegen de Chinezen die zijn land hebben bezet. Maar het tegenovergestelde gebeurde. Met een paar rake kwinkslagen bracht de dalai lama ontpanning in de zaal, terwijl de bijeenkomst geen moment zijn bijzondere, spirituele, karakter verloor.

‘Wordt u wel eens boos’, vroeg iemand uit het gehoor. ‘Ja, zeker’, antwoordde de dalai lama zonder enige aarzeling. Boos? Dat is toch niet spiritueel? De dalai lama legde hij uit dat hij had geleerd om zijn boosheid te verbijten. Stralend deed hij voor alsof de knokkels van zijn handen waren afgekloofd.

Even later huldigde hij de vijftig uitverkoren weldoeners. Dat waren voor hem bijna allemaal onbekende mensen, maar één van hen kende hij zeker. Een Tibetaan die in 1958 vrijwel tegelijk met hem uit Tibet was gevlucht en met wie hij sindsdien in tal van projecten had samengewerkt. Toen hij deze man op het podium een witte sjerp omhing, fluisterde de dalai lama het in het oor – zoals de man mij later vertelde: ‘Wat heb jij gedaan dat je dit hebt verdiend?’ ‘Heilige’ humor. Oprecht relativeren. Jezelf kleiner maken. Misschien is dat – naast zijn pleidooi voor compassie voor de medemens – nog wel de grootste bijdrage van de populaire dalai lama: dat hij zichzelf niet zo serieus neemt.

Dat was voor mij een inspirerende, waardevolle les – een werkelijk spiritueel voorbeeld. Het is ook een voorbeeld voor Ode. Wij beklimmen graag bergen en kansels in het belang van de goede zaak. Maar – zoals de dalai lama leert – soms is de goede zaak beter gediend met een gezonde dosis humor.