Stress of burn-out geen ziekte, maar gezonde reactie van de mens

De instroom in ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid komt sinds enkele jaren voor meer dan 50 procent door stressgerelateerde klachten, blijkt uit cijfers van CBS. Bij herhaling in onderzoek is bovendien vastgesteld dat chronische stress in Nederland de grootste oorzaak voor ziekteverzuim op het werk is. Stress is een gigantisch probleem voor de mens. Het wordt tijd dat we begrip krijgen voor de oorsprong ervan.

Door Jentien Keijzer, zelfstandig psycholoog bij Kernzaak

Afgelopen week kwamen mij op één dag drie alarmerende artikelen onder ogen over hoe stress ons momenteel massaal bij de ballen heeft. De Telegraaf kopte de titel ‘Stress oorzaak van enorme crisis’ en schreef dat we als westerse wereld aan de vooravond staan van de grootste crisis ooit. In de Volkskrant schreef Wilma de Rek dat wij als mensen eigenlijk nog gewoon dieren zijn en dat ons stresssysteem dermate evolutionair gedateerd is dat we helemaal niet toegerust zijn op onze moderne leefwijze.

En op diezelfde dag werd ik geattendeerd op een artikel in het NRC van psychiater Bram Bakker die in 2017 al stelde dat stress het probleem achter de – nu zo in het nieuws gonzende – ‘leefstijlziekten’ is. ‘Wij zullen onder ogen moeten zien dat onze huidige leefwijze gepaard gaat met een aanmerkelijk verhoogd risico op een ziekmakende ontregeling van het stresssysteem’, aldus Bakker.

Alarmsignalen stress

Ik ben het eens met al deze alarmsignalen. Ik denk dat we niet meer wegkomen met wat gefragmenteerde antistresstrainingen of onsamenhangende bestrijdingsplannen ertegen. Het wordt hoog tijd dat we stress in een context plaatsen en begrip krijgen over de oorsprong ervan. Stress is een probleem dat ons allen aangaat. Of zoals De Rek het zo mooi in haar artikel verwoord. Het is ‘een gigantisch probleem van de hele soort. Onze soort, homo sapiens, de mens’. En zolang we niet begrijpen dat de oorsprong van stress niet in de mens ligt, maar in de moderne leef- en werkstijl die we met elkaar gecreëerd hebben, blijven we symptoom bestrijden.

Burn-out, overspannenheid is geen ziekte. Het is een gezonde reactie op een ongezonde leef-, denk- en werkstijl, vind ik. Net zoals een vis niet in een boom kan klimmen, kunnen wij het appel dat onze huidige leefstijl op ons doet, niet hanteren. Het kan gewoon niet. Ja het kan wel, maar dan vallen we dus met bosjes om. En terwijl in Den Haag ijverig wordt gewerkt aan het Nationaal Preventieakkoord om leefstijlziekten aan te pakken, pusht onze economie ons naar meer en sneller presteren, jagen normeringen in het onderwijs kleine kinderen de stress in en doet de media en voedingsindustrie ons neurotisch snakken naar meer afleiding en ongezond voedsel. Dit is dweilen met de kraan open naar mijn idee.

Ongeschikt

Er is een gigantische kloof ontstaan tussen onze fundamentele bio-en psychologische mechanismen en ons hedendaagse leven. We zijn niet gebouwd om hele dagen binnen op een stoel te zitten. Hierdoor hoopt ons lichaam vet op en lijdt ons brein onder het gebrek aan natuurlijke gelukschemicaliën. We hebben frisse lucht, beweging en niet-resultaat gerichte bezigheden nodig voor rust en herstel van onze organen en vitale functies.

We zijn er niet op toegerust om alle prikkels die we te verwerken krijgen zelfstandig te filteren. Ons brein kan niet anders dan op alles alert te zijn, doordat onze hersens ‘geloven’ dat we hiermee onze overlevingskansen verhogen. Super lief van ons brein, maar onze hersenen zijn in zichzelf niet in staat onderscheid te maken tussen de piepgeluiden van onze volstromende inbox of geritsel in de bosjes van een potentieel roofdier. We zijn nou eenmaal behept met een brein dat nog niet zo heel veel verschilt van toen we nog als halfapen met elkaar over de savanne zwierven.

Als we zo doorgaan worden we het lijdend voorwerp van de moderne tijd

Maar door onze continue alertheid, – met ons mobieltje 24/7 aan – verspillen we onze cognitieve vermogens, giert cortisol door ons lichaam en slapen we niet meer genoeg. En zo worden we op ons werk ‘dommer’ en gaan slaappillen als warme broodjes over de toonbank.. Dus als we zo doorgaan worden we het lijdend voorwerp van de moderne tijd.

Echte modernisering

De overheid maakt zich zorgen over de gezondheid van de Nederlander. ‘Leefstijlziekten’ zijn nu onderwerp van gesprek. Er wordt in het Nationaal Preventieakkoord ingezet op drie zaken: roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik. De prijs van tabak gaat omhoog, suikervrije frisdrank goedkoper, alcohol wordt lastiger te krijgen. Ik denk dat de meeste collegapsychologen het wel met me eens zijn als ik stel dat we overmatig roken, eten of drinken kunnen interpreteren als onbewuste vluchtmechanismen om ons wat minder depri, gestrest, angstig of leeg en dergelijke te voelen?

Naar mijn idee lijkt de huidige aanpak naïef en onintelligent. En hierbij ontbreekt iets fundamenteels: begrip van de oorzaak van stress. Onze moderne tijd brengt enorme vooruitgang en voordelen, maar wij als mens zijn niet capabel om de technologische vooruitgang en het arbeidsethos anno 2019 gezond te doorstaan. Structuren als onze economie, voedingsindustrie en media zijn toch oorspronkelijk voor ontworpen om ons te dienen? Nu lijkt het meer andersom en lijkt de mens (evenals dier en natuur) het lijdend voorwerp te worden van onze zelfbedachte systemen. Dit heeft naar mijns inziens niets met modernisering te maken. Dit is gewoon een onintelligente vorm van leven.

Dit is gewoon een onintelligente vorm van leven

Echte modernisering betekent ons hedendaagse leef- en werkstijl af te stemmen op hoe de mens van nature functioneert. En dus is het topprioriteit dat wij op grote schaal op hoogte komen van dit functioneren. Grondig, fundamenteel en overzichtelijk: onze bio-psychologische gebruiksaanwijzing kennen. En net zoals alle ingewikkelde apparaten, lijkt het heel ingewikkeld totdat je de gebruiksaanwijzing hebt gelezen.

We moeten kritisch gaan kijken naar onszelf in relatie tot de inrichting en uitvoering van onze moderne wereld, en echt intelligenter gaan leven op basis van wat heel makkelijk kunnen gaan doorzien van onszelf. We hebben niet echt een keuze denk ik. De vraag is alleen hoeveel pijn en geld het moet gaan kosten om tot inzicht te komen. Het inzicht dat een aanpassing van onze leef- en werkwijze de enige manier is om überhaupt te blijven functioneren.

Collectieve en integrale aanpak

Gezamenlijk met een team van artsen, voedings- en bewegingsdeskundigen en psychologen zijn we ons vanuit deze visie aan het voorbereiden om gezamenlijk een collectief te vormen dat voorlichting, implementatie en begeleiding biedt in wat mensen nodig hebben om gezond, stressvrij en functioneel te leven. Om bedrijven, onderwijsinstellingen en overheden die begrip en wetenschappelijk gefundeerde kennis aan te reiken om vervolgens gezonde werkstructuren te creëren. Maar ook om individuen denkstijlen, leefwijzen- en inzichten aan te reiken die ons terugbrengen naar een voor de mens gezonde manier van leven. Eigenlijk gewoon onszelf kunnen zijn.

En zo ingewikkeld is dat niet. Wetenschappelijk onderzoek over hoe ons stress- en beloningssysteem functioneert en wat ons simpelweg ‘dient’ en ‘niet dient’, is er te over. Wetenschap ten dienste van wijsheid. Ofwel, evolutie. Het ligt klaar om in praktijk gebracht te worden.

Dit artikel is eerder gepubliceerd op Kernzaak.com