Rimpelloos en maakbaar?

Vorige week sprak Mona Keijzer tijdens het symposium Pandemische Paraatheid, een bijeenkomst waar verschillende meningen naar voren kwamen. Haar toespraak zette velen aan het denken over de wereld waarin wij leven, waar ondanks alles nog plaats is voor hoop en waar we soms ruimte moeten creëren om het gesprek met elkaar aan te blijven gaan.

DOOR: MONA KEIJZER

‘Kan ik nou niet een spuitje krijgen?!’ vroeg mijn vader (81 jaar) ergens in mei jl. aan mijn man die arts is. Mijn pa was klaar met het leven. Chronische rugpijn door botontkalking hadden al jaren veel pijn gegeven. Het was op. Mijn vader, geboren in 1940, is niet opgegroeid in de tijd van maakbaarheid en ratio. Maar inmiddels was hij daar wel aan gewend geraakt en vroeg hij dus om een rimpelloos einde.

Ratio, maakbaarheid, voor alles een systeem met oplossingen gebracht inclusief communicatie- en nudgingtraject. Het is dé beleidsaanpak van deze tijd. Daar waar tot ver in de 20e eeuw de absolute waarheid nog van de kansel kwam, komt hij in deze tijd van een wetenschappelijk en/of politiek katheder. En heb niet het lef om het ter discussie te stellen.

Uit een recent onderzoek van SCP blijkt dat mensen in meerderheid het principe steunen dat zij zelf verantwoordelijk moeten zijn. Maar ook zien zij een grote rol weggelegd voor de overheid bij het aanpakken van maatschappelijke thema’s die dat vervolgens via pakketten van maatregelen doet, zonder erbij na te denken dat er een dag komt, dat diezelfde overheid hún leven komt aanpassen aan het dominante beleidsnarratief.

Het menselijk leven, het samenleven is echter gestoeld op iets anders dan ratio en systemen. Namelijk op onderlinge verbondenheid, verantwoordelijkheid, menselijke waardigheid. Een van de nadelen van een overheid die dwingend via pakketten van maatregelen allerlei maatschappelijke problemen aanpakt, is dat burgers gaan denken dat alles dan goed komt. Wanneer er mensen zijn die zich er niet aan houden, dan verdienen die ook geen compassie. Want ja, had dan ook maar de regels gevolgd! Maakbaarheid leidt dus ook tot verlies van onderlinge compassie.

Ik ben meer van het subsidiariteitsdenken. Dat gaat ervan uit dat mensen heel goed in staat zijn hun eigen leven volgens hun waarden vorm te geven. In deze tijd worden mensen geregeld gezien als beleidselementen die zich hebben te gedragen naar de visie en het bijbehorende bouwplan van een beperkte groep. Wanneer burgers dit niet pikken en gaan bokken, worden ze gediskwalificeerd en gezien als onvoldoende onderlegd, opgeleid, intelligent, beschaafd en dus eigenlijk niet echt in staat om hún leven en samenleven vorm te geven. Zij moeten in het gareel gehouden worden.

Mensen willen echter van nature van betekenis zijn en zijn van daaruit gericht op het bouwen van een samenleving die henzelf en de mensen die hun nabij zijn ondersteunt. Volgens hún eigen plan.

Rigide beleidssystemen gebaseerd op ratio en maakbaarheid staan daar niet zelden haaks op. Het coronabeleid is daar een vreselijk voorbeeld van geweest. Maar ook op dit moment heb je daar in Nederland voorbeelden van. Ik noem er twee.

In Nederland zijn Natura2000-gebieden aangewezen met daarin te beschermen plantjes en diertjes. Hoe dat ooit zo ontstaan is en of 200 kilometer verderop deze ook voorkomen is niet relevant. Goede boerenbedrijven die een voorbeeld zijn voor de rest van de wereld en er soms al generatielang werken, leven en verbonden zijn met de gemeenschap aldaar, moeten verdwijnen. Een ooit gekozen systeem is bepalend geworden ongeacht de consequenties hier en nu.

Na de Tweede Wereldoorlog is met recht en reden het Vluchtelingenverdrag gesloten. Deze is verder ingevuld via wetten, richtlijnen en protocollen.  Inmiddels zijn we in een situatie beland waarin ik geen juridisch houdbare oplossing meer zie voor een groot probleem dat velen in de armen van extremisten zal jagen. Elk jaar komen er grote aantallen vreemdelingen bij. We hebben een fantastisch systeem van sociale advocatuur en andere begeleiding opgetuigd waardoor asielzoekers en vluchtelingen uiteindelijk bij de rechter in het gelijk gesteld worden of om andere redenen blijven. Dat we inmiddels de woningen, de leraren, het zorgpersoneel niet meer hebben om al deze mensen jaar na jaar te huisvesten is niet van belang. Dat de tegenwoordige jongeren inmiddels richting de 30 gaan voor ze een eigen betaalbare woning vinden om een gezin te stichten ook niet.

De verdedigers anno nu van de ooit vastgestelde wetten en kaders die aan de wieg van de bestaande crisissen staan, verbazen mij steeds meer. Hun ontkenning van deze werkelijkheid doet velen die niet in staat zijn de nadelige effecten van Haags beleid af te kopen het geloof in hun volksvertegenwoordigers verliezen.

De woorden van deze verdedigers klinken vaak als de einde-der-tijdenpredikanten die voor jou de enige verlossing in de aanbieding hebben. Volg je ze niet, dan ben je een vreselijk mens en in ieder geval reddeloos verloren. En je kleinkinderen erbij.

Ik geloof er niks van. En mijn pa? Hij ook niet. Dat bepalen we zelf wel, zei hij altijd.

Mijn pa. Gelukkig hebben wij de tijd gekregen om afscheid van hem te nemen. Twee weken hebben wij aan zijn bed gezeten en zijn handen kunnen vasthouden, hem slokjes water kunnen geven, ’s nachts bij hem gewaakt. Mijn broer, zus, ik, onze wederhelften en onze kinderen. Langzaam hebben wij hem zwakker zien worden, kwetsbaarder. Ik ben ervan overtuigd dat dit proces geholpen heeft om alles nog eens een keer of voor het eerst tegen elkaar te zeggen. Ik moet er niet aan denken dat de maakbare, rimpelloze oplossing er geweest was of (om bij het onderwerp van vandaag te blijven) dat deze twee weken zich in de tijd van het coronabeleid hadden afgespeeld.

De momenten in een mensenleven die ertoe doen zijn niet maakbaar, rationeel of passend in een systeem. Maar geldt dat eigenlijk niet voor veel en veel meer?

Dat zou mijn aanbeveling zijn voor de toekomst.

Foto: Jeroen Paling