Regenwoud in de woestijn

Paolo Lugari is er van overtuigd dat zijn plan het enige plan is waarmee we het overleven van de mensheid kunnen garanderen. We moeten bomen planten, stelt hij, heel veel bomen.

Natuurlijk zijn elektrische auto’s, zonnepanelen en andere duurzame technologieën een vooruitgang. Maar, zo vindt Paolo Lugari, er is niets beters dan bomen planten. Want alleen bomen herstellen het ecosysteem en de chemische samenstelling van de atmosfeer, waarvan het leven op aarde afhankelijk is.

Lugari verdient het om gehoord te worden. In 1967 stichtte hij Las Gaviotas, een befaamd experimenteel dorpje in de oostelijke savanne van Colombia. Niemand dacht dat er op deze grond ooit nog iets zou groeien. De Spaanse conquistadores kapten hier 250 jaar geleden de laatste bomen en sindsdien was het een dor gebied. ‘Sociale experimenten zoals dat van ons werden altijd op de makkelijkste, vruchtbaarste gebieden begonnen. Wij wilden de moeilijkste plek. We dachten dat als we het hier konden, we het overal zouden kunnen’, zegt Lugari, inmiddels 72 jaar oud.

Vandaag, vijftig jaar en negen miljoen bomen op achtduizend hecatare later, ligt Las Gaviotas midden in het herboren regenwoud. In het begin van het project woonden er ongeveer twintig diersoorten in het gebied. Inmiddels zijn dat er 250. Dat is meer dan in sommige delen van het Amazonegebied. En dat getal stijgt nog steeds.

We bezoeken het dorp op een bewolkte dag. Terwijl het gecharterde vliegtuig vanuit Colombia’s hoofdstad Bogota door de wolken breekt zien we hoe Las Gaviotas is omringd door de grotendeels dorre savanne. Lugari verwelkomt de bezoekers en geeft een tour met een oude bus die gered is van de sloop. De bus wordt dan ook getrokken door een tractor, het enige voertuig dat het regenseizoen in dit gebied aankan. Lugari: ‘Als we willen dat het leven op aarde doorgaat moet ongeveer vijftig procent van het aardoppervlak bebost zijn. Dat is onze levensverzekering.’

31 procent bos

Een studie uit 2015 van de Yale universiteit in de VS schat dat er momenteel drie biljoen (dat zijn twaalf nullen) bomen zijn op de wereld. Bos bedekt ongeveer 31 procent van het landoppervlak. Sinds het begin van de menselijke beschaving is het totaal aantal bomen afgenomen met circa 46 procent. Jaarlijks verliezen we vijftien miljard bomen (een half procent van alle bomen). Dat is een trend die we moeten stoppen.

Er zijn ook positieve tekens. In Europa nam de hoeveelheid bos met 33 procent toe in de laatste honderd jaar. In Noord-Amerika wordt ook meer bos geplant dan gekapt. Maar de verwoesting van het regenwoud in de Amazone, Azië en Afrika zet door. Er zijn allerlei pijnlijke verhalen over ontbossing zoals de kap van een UNESCO-erfgoedgebied in Polen.

In september 2017 publiceerde het Potsdam Instituut voor Onderzoek naar Klimaatimpact een studie waaruit blijkt dat enkel het planten van bomen onvoldoende is om de CO₂-uitstoot te compenseren. Maar volgens Paolo Lugari is die beperkte manier van kijken niet het punt. De man die door Nobelprijs voor de literatuurwinnaar Gabriel García Márquez werd omschreven als ‘de uitvinder van de wereld’ praat niet over klimaatverandering, opwarming van de aarde of zelfs maar CO₂-uitstoot. Hij ziet bomen als de ultieme weldoeners voor de mensheid.

Geen chocolade

‘Dit is chocolade maar het is geen chocolade’, zegt Lugari als hij op een soort aardappel wijst. Het ruikt inderdaad als chocolade in een van de grootste kassen van Las Gaviotas. Dan laat hij spinazie zien. ‘Dat is geen spinazie’. En daarna koffie. ‘Dat is geen koffie’ zegt hij. Waarom kweekt u dan geen echte koffie, vragen we. Met een grote glimlach antwoord Lugari: ‘Dit zijn de planten die het regenwoud ons heeft gegeven.’

En dat is ook precies zijn punt. Vier decennia geleden begon hij met het planten van bomen. Nadat hij de lokale omgeving nauwkeurig had bestudeerd koos hij voor de Caribische den, die hij in Nicaragua had gevonden. Hij plantte de eerste zaden heel zorgvuldig, maar ondanks al zijn aandacht en verzorging waren alle bomen binnen zes maanden dood. Hij ging terug naar Nicaragua om de dennen beter te bestuderen. Hij ontdekte dat de succesvolste dennen een soort paddenstoel hadden groeien aan de wortel. Lugari besloot zijn dennenzaden te mengen met een soort paddenstoelensoep. Dat werkte. De dennenbomen groeiden en begonnen de aarde te beschermen tegen de tropische zon. Zaden die al eeuwen begraven lagen kwamen tot leven, het regenwoud ontstond opnieuw en bevatte nu bomen, bloemen, struiken, dieren en perfect eetbare ‘chocolade’, ‘koffie’ en ‘spinazie’.

De ervaring met Las Gaviotas toont dat bomen voor meer dienen dan CO₂ uit de lucht halen. Ze herstellen de bodem, Lugari noemt het ‘de huid van de aarde’. En daarmee kunnen spontaan vele, vele soorten weer tot leven komen en daarmee een voortdurende, positieve feedback lus creëren en een zelfherstellend ecosysteem. De wortels van al deze nieuwe bomen en planten zorgen ook voor een gezond bodemwaterpeil. Dit water is zelfs zo goed dat Las Gaviotas zijn water nu bottelt en verkoopt in restaurants in Bogota. Het regenwoud zorgt verder voor het ontstaan van meer regen, zo toont meteorologisch onderzoek over de afgelopen veertig jaar aan.

‘Het planten van bomen is een uitstekende baan voor de natuur. Tot op heden heeft niemand nog kunnen uitrekenen wat de ecologische waarde van één boom is. Maar het is veel meer dan alleen de waarde van het hout en de CO₂-opslagcapaciteit.’ Dat is ook waarom er volgens Lugari niets belangrijker is dan bomen planten.

Nieuwe wet

In zijn thuisland Colombia is zijn pleidooi in elk geval gehoord. In augustus 2017 nam het congres van Colombia een wet aan die elke burger in het land verplicht stelde ten minste vijf bomen te planten en verzorgen. De wet bevat ook prikkels. Zo krijgen burgers die voldoen aan hun verplichting eerder toegang tot hogere opleidingen.

Colombia’s acties zijn een stap in de goede richting en een voorbeeld voor de wereld. Maar we hebben meer bomen nodig. De berekening ziet er grofweg zo uit:

Volgens de Yale-studie zijn er drie biljoen bomen op dit moment, ze bedekken 31 procent van het aardoppervlak. Als we dat getal willen tillen naar Lugari’s gewenste vijftig procent hebben we een totaal van 50/31 x 3 biljoen = 4,8 biljoen bomen. Met andere woorden: we moeten nog 1,8 biljoen bomen bijplanten. Als we dat moeten doen met de huidige 7,5 miljard mensen op de wereld, moet iedereen 240 bomen planten, verzorgen en in leven houden.

Het helpt al om sommige van onze gewoontes te veranderen. Papier maken van bomen is bijvoorbeeld een enorme verspilling, ondanks dat al dat papier wordt gemaakt van bosbouwhout. Tijdens het bezoek aan Las Gaviotas verspreidt Lugari ‘steenpapier’ dat gemaakt is van calcium carbonaat. (The Optimist schreef uitvoerig over steenpapier in de editie 169 van juli/augustus 2016. Dat artikel is ook online te lezen op www.theoptimist.nl/
steenpapier.) Het is de perfecte natuur-bewuste oplossing: bomen worden beschermd en het probleem van verlaten mijnen is opgelost. En er zijn nog veel meer creatieve manieren om ons papierverbruik te verminderen. Het blad Scientific American rekende uit dat we jaarlijks 36,5 miljard rollen toiletpapier (dat zijn 15 miljoen bomen) zouden besparen als alle Amerikanen zouden overstappen op een bidet.

Bijplanten

Maar alleen bomen redden is niet genoeg. We moeten bijplanten. Een kunst die Las Gaviotas heeft geperfectioneerd. De bomen worden gekweekt in een kas met een bodem van aarde en paddenstoelensporen. Vervolgens worden de zaailingen geplant met een tractor en gespecialiseerde trailer. We zien hoe twee mannen dit gemakkelijk doen in een veld dat heel simpel omgeploegd is. Twee mannen kunnen binnen 24 uur honderd hectare volplanten met 1100 bomen per hectare. Vervolgens overleeft 92 procent van de bomen het. Lugari wil deze speciale techniek weggeven. ‘Iedereen mag onze technologie namaken. Het is belangrijker dat er bomen worden geplant dan dat we geld verdienen.’

De techniek van Las Gaviotas werkt waarschijnlijk ook op andere plaatsen. Maar Lugari wil benadrukken dat elke omgeving een specifieke, lokale aanpak vergt. Tijdens zijn reizen is Lugari vaak gevraagd zijn ‘wonder’ te herhalen in andere delen van de wereld. Maar zijn antwoord aan presidenten en andere ambtenaren is steeds hetzelfde: ‘U moet uw eigen Lugari zien te vinden, een die de unieke, lokale omstandigheden begrijpt.’

Toch houdt Lugari vol dat het planten van bomen goedkoop en makkelijk is. Er is geen universitaire graad voor nodig, alleen enthousiasme. Hij citeert graag zijn vader, die hem eens zei: ‘Een simpele man met enthousiasme is meer waard dan een depressieve Nobelprijswinnaar.’

‘Het planten van bomen is zo makkelijk dat het moeilijk is om mensen te overtuigen van het nut’, zegt Lugari met zijn karakteristieke glimlach. Hij verwijst naar voormalig president John F. Kennedy die beroemd werd met de uitspraak: ‘we kozen naar de maan te gaan, niet omdat het makkelijk is, maar juist omdat het moeilijk is.’ Lugari voegt daar nog aan toe: ‘we hebben gedaan wat moeilijk is, maar we moeten nog steeds doen wat makkelijk is.’

Makkelijk

Zijn eerste droom is het beplanten van de elf miljoen hectare aan droge savanne langs de Orinocorivier in oost Colombia om zo het land weer vast te maken aan het Amazoneregenwoud. Precies zoals het duizenden jaren geleden ook was. Daarna zijn er nog 250 miljoen hectares aan savanne, vergelijkbaar met Las Gaviotas in de rest van Zuid-Amerika die kunnen worden beplant. Daarmee zou hij ongeveer twintig procent van zijn doel om de aarde te herbebossen hebben bereikt. Daarna zijn er nog vijf andere continenten over.

‘Het doet er niet toe waar je de bomen plant. Een boom in Las Gaviotas verbetert de luchtkwaliteit in New York’, zegt hij. ‘De ergste woestijn is het menselijk brein. Een gebrek aan verbeelding is het grootste obstakel. We moeten de levenstekenen van de aarde verbeteren: vegetatie, voedsel, water en lucht. En we kunnen het doen tegen een fractie van de kosten om naar de maan te gaan.

Aan het eind van de dag, als ons vliegtuig weer opstijgt, zwaait Paolo Lugari ons uit. Samen met de ongeveer 200 dorpsbewoners van Las Gaviotas. We proberen ons voor te stellen hoe hij zich moet hebben gevoeld toen hij hier vijftig jaar geleden voor het eerst kwam. Er was niets. Alleen de commitment van een man die het onmogelijke durft te dromen.

Het herboren regenwoud verdwijnt onder ons en de savanne keert terug. En daarmee de oneindige mogelijkheden.