Nederland gezonder met meer groenten en fruit

Stimuleren van groenten en fruit consumptie, biologisch of niet, maakt Nederland gezonder, en dat is noodzakelijk.

Door: dr.ir. Carla Peeters

Preventie, voeding en leefstijl om Nederland gezonder te maken is trending. Van influencers, experts tot activisten, iedereen heeft er wel een mening over, vaak tegenstrijdig vooral over biologisch of niet. Het dagelijks eten van 450 gram groenten en fruit blijkt echter veel belangrijker om het immuunsysteem te versterken dan door de oproep om vooral biologisch te eten vanwege de kosten minder te consumeren van biologisch of biologisch dynamische oorsprong. Groenten en fruit beschikbaar en betaalbaar en BTW-vrij is urgent voor een gezonder Nederland en herstel van vertrouwen in de Publieke Gezondheid.

In 2050 12 miljoen Nederlanders een chronische ziekte

De laatste jaren neemt het aantal mensen die chronische ziekten (klachten die langer dan 3 maanden aan houden) ervaren toe onder alle leeftijden. De snelst stijgende ziekten zijn hart- en vaatziekten, diabetes, kanker, mentale ziekten (vooral onder jongeren), COPD en aandoeningen aan het bewegingsapparaat. Meer jonge mensen stromen de IVA in of gaan niet naar school of werken niet.

In de zorgsector is het aantal mensen dat 2 jaar of langer ziek is in 2024 verdubbeld ten opzichte van 2019. Ook is sprake van hogere sterftecijfers dan eerder.

Volgens het VTV 2024 zal in 2050 in Nederland het aantal mensen met een chronische ziekte gestegen zijn naar 12 miljoen, heeft 64% van de bevolking overgewicht, en 1,5 miljoen ouderen dat ‘frail’ is. De sterkste toename wordt verwacht voor artrose en de meeste ziektelast voor dementie. Het aantal mensen met 3 of meer aandoeningen (multimorbiditeit) neemt toe naar 4,3 miljoen en stijgt sterker dan het aantal mensen met 1 of 2 chronische aandoeningen.

Ondanks een stijgende levensverwachting tot 86,5 jaar neemt in verhouding het aantal ongezonde levensjaren toe. Gezondheidsverschillen tussen laag en hoog opgeleiden worden groter. Nu al is een verschil voor laag opgeleiden/lage inkomens: 13,7 jaar in minder goede gezondheid leven en 5 jaar eerder overlijden.

Meer groenten en fruit voor een veerkrachtig immuunsysteem

Uit vele wetenschappelijke onderzoeken blijkt dat het eten van groenten en fruit bijdraagt aan het versterken van het immuunsysteem en het voorkomen van o.a. hart- en vaatziekten, kanker, depressie, neurodegeneratieve ziekten, infecties en de kans op vroegtijdig overlijden kan verminderen. Groenten en fruit leveren vitamines, mineralen, vezels, polyfenolen en antioxidantia. Stoffen die noodzakelijk zijn voor de fysiologie en het metabolisme van het menselijk lichaam en voeden en bouwen aan een veerkrachtig immuunsysteem om een gezond leven te kunnen leiden en optimaal te kunnen functioneren.

70-80 % van het immuunsysteem bevindt zich in de darmen. Het microbioom bestaat uit miljarden bacteriën, virussen en protozoa, waarvan het merendeel niet pathogeen is. De biodiversiteit van het microbioom in de darmen is complex en te beïnvloeden door een wijziging in voeding.

Zo blijkt dat gedurende 3 dagen alleen groentesappen te gebruiken de darmflora kan veranderen naar een gunstiger samenstelling voor gewichtsafname. Vezels en polyfenolen waaronder anthocyaninen en pigmenten in groenten en fruit, hebben een  gunstig effect op de verhouding van bepaalde bacteriën (Fermicuten/Bacteroideten) waardoor ongunstige bacteriën minder snel de kans krijgen om zich te vermeerderen.

Door ongunstige voeding, ondervoeding, en toxische stoffen die het menselijk lichaam binnenkomen, kan een dysbiose (ongunstige samenstelling van de bacterieflora) ontstaan waardoor pathogenen zoals o.a. pneumococcen, meningococcen, gisten de overhand kunnen krijgen. Hierdoor kunnen ontstekingen ontstaan die het maagdarmstelsel, het immuunsysteem, zenuwstelsel en endocriene stelsel negatief beïnvloeden en uiteindelijk tot chronische ziekten en/of infectieziekten leiden.

Het is des te belangrijker om te beseffen dat een gunstige samenstelling van het microbioom van toekomstige moeders de gezondheid van volgende generaties kan beïnvloeden. Zo is algemeen bekend dat voor zwangere vrouwen voldoende foliumzuur vooral afkomstig uit groenten en fruit noodzakelijk is voor de ontwikkeling van een gezonde baby (voorkomen van openruggetje, open gehemelte, hazenlip). Door zelf verantwoorde keuzes te maken is de samenstelling van het microbioom te verbeteren.

Biologische groenten en fruit gezonder en duurzamer?

Wetenschappelijke onderzoeken zijn op dit moment nog niet sluitend of biologisch gunstiger is voor de gezondheid dan niet-biologisch. Er is nog onvoldoende bewijs dat de ene teeltmethode leidt tot betere nutritionele voeding dan de andere. Wel werd in tegenstelling tot eerdere studies in een meta-analyse (gefinancierd door de EU en Sheepdrove Trust) van Newcastle University aangegeven dat biologische groenten en fruit meer fenolen en polyfenolen en antioxidantia bevatten en minder pesticide-residuen waardoor meer gezondheidseffecten te verwachten zijn.

Eveneens wat betreft duurzaamheid zijn er voors en tegens. Voor het cultiveren van biologische voeding is meer land nodig omdat de teeltmethode een lagere opbrengst heeft en voeding vaak minder lang bewaard kan worden. Zo zijn bijvoorbeeld verse biologische appels en peren die in het voorjaar in de winkelschappen liggen veelal afkomstig uit landen als Italië en Duitsland, terwijl conventioneel geteelde appels en peren nog wel van Nederlandse bodem te verkrijgen zijn. De biologische teelt is arbeidsintensiever waardoor de kostprijs hoger ligt en biologische producten logischerwijs duurder zijn.

In het huidige debat met quotes als ‘Gif-vrij’ in relatie tot Pesticide-vrij is het niet onbelangrijk te realiseren dat het label biologisch niet garant staat voor pesticidevrij. Ook in de meeste biologische teelt worden pesticiden gebruikt, maar deze zijn van natuurlijke oorsprong. De claim pesticidevrij zou echter impliceren dat er geen gebruik gemaakt wordt van (biologische) bestrijdingsmiddelen. Alle conventionele en biologische groenten en fruit die in Nederland verkocht worden, worden streng gecontroleerd op de aanwezige residuen van pesticiden. Dit gebeurt door de toeleveranciers van de supermarkten en door de NVWA. Nederlandse voeding voldoet aan de hoogste standaarden wat betreft voedselveiligheid.

In Nederland heeft de verkoop van biologisch eten en drinken een marktaandeel van 4%, waarbij door consumenten het vaakst aardappelen, groenten en fruit en zuivel biologisch worden gekocht. De groei van 7% van de biologische omzet zit voornamelijk in het toenemend aantal huishoudens dat regelmatig biologisch koopt. 44% van de Nederlandse huishoudens kocht in 2024 gemiddeld 1x week tot 1x maand biologisch. De Nederlandse overheid streeft ernaar om in 2033 een marktaandeel van 15% te realiseren.

Denemarken wordt vaak als voorbeeld genoemd omdat zij het wat betreft voedseltransitie en gezondheidssysteem beter doen. Het marktaandeel van biologische voeding is in Denemarken 12%. Echter leven Deense vrouwen het minst aantal jaren en de Nederlandse vrouwen het op een na minst aantal jaren in goede gezondheid in Europa. Het hele verhaal ligt mogelijk toch wat complexer dan te concluderen dat biologisch tot betere gezondheid leidt.

Uit een onderzoek van PEW Research Center onder Amerikaanse consumenten blijkt dat de keuze om biologisch te eten vooral gemotiveerd wordt vanuit zorgen over hun gezondheid.

Ondervoeding grootste probleem voor de volksgezondheid

Het allerbelangrijkste is dat het voor iedereen gewoonte wordt dagelijks groenten en fruit volgens de norm (450 gram per persoon of meer) te consumeren en dat beschikbaarheid en betaalbaarheid van groenten en fruit aantrekkelijk blijft. De consument kan afhankelijk van de mogelijkheden zelf een bewuste keuze maken voor biologisch of conventioneel geteeld. Om het voor de boer financieel haalbaar te houden ligt de prijs hoger omdat de kostprijs voor biologisch en biologisch dynamische landbouw hoger is. Er is op dit moment de nodige discussie of het prijsverschil tussen biologische producten en conventionele producten (marges voor winkels)  in supermarkten niet kleiner kan zijn dan de huidige verschillen. Biologische voeding is voor een groot deel van de bevolking en het overgrote deel van patiënten niet betaalbaar.

In Nederland heeft ongeveer 1 miljoen Nederlanders moeite met betalingen van de vaste lasten en dagelijkse boodschappen en energie. Dat aantal groeit jaarlijks. Omdat een toenemend aantal kinderen zonder maaltijd op school komt, is het Jeugdeducatie Fonds in samenwerking met scholen gestart met het gratis verstrekken van schoolmaaltijden. Ook het aantal vluchtelingen groeit; mensen die zolang zij geen werk hebben op kosten van de belastingbetaler gevoed en gehuisvest worden en voor wie zorgverzekering en eventuele zorgkosten vergoed worden.

Oplopende spanningen op overbevolkte asielzoekers opvangvoorzieningen verstoren het immuunsysteem en verhogen de kans op infecties die normaliter in Nederland nauwelijks voorkomen. Niet onbelangrijk in deze context is dat infectieziekten en chronische ziekten, ook Parkinson, meer voorkomen in de groep mensen met een laag economische status. Een tekort aan bepaalde nutriënten kan een sluimerend proces worden waarbij het lichaam steeds minder in staat is om toxische stoffen te detoxificeren waardoor deze eerder in lichaamsvloeistoffen aantoonbaar kunnen worden.

Ondervoeding is de grootste bedreiging voor de volksgezondheid, een vastlopend zorgsysteem en stijgende zorgkosten. Het IGJ heeft als thema van het jaarverslag 2024 schaarste en waarschuwt ‘soms is zelfs zorg die voldoet aan de minimale eisen niet meer mogelijk’. Worden voorspellingen realiteit dat in 2034 74.000 kinderen in de Jeugdzorg zonder hulp komen (FNV) en 15% van de gevraagde zorg niet geleverd kan worden (Zorg aan Zet)?

Volgens het Groenten- en Fruithuis eet de gemiddelde Nederlander slechts 50% van de door het voedingscentrum en WHO aanbevolen dagelijkse hoeveelheid van 250 gram groenten en 200 gram fruit. In 2024 daalde de consumptie van zowel verse groenten (2%) als vers fruit (4%). In totaal daalde consumptie van groenten en fruit de afgelopen drie jaren met 10% en dat is de omgekeerde trend die nodig is voor een gezonder Nederland. De voorspellingen voor 2034 met een tekort aan zorgpersoneel en stijging van ziektelast zijn te voorkomen wanneer tijdig geschakeld wordt.

‘Enabling’ Nederland weer gezond

Uit een systematische review en meta-analyse blijkt dat er een directe relatie is tussen iedere 200 gram groenten meer tot 600 gram groenten per dag een gunstiger effect heeft op het verminderen van de kans op vroegtijdig overlijden/het ontstaan van chronische ziekten en gewichtsafname.

De noodzaak voor de Publieke Gezondheid, medici, diëtisten en patiëntenverenigingen tot het inspireren en promoten van het eten van de minimale aanbevolen dagelijkse hoeveelheden groenten en fruit (450 gram/dag) is er. Om de zorgkosten in de hand te houden is het raadzaam wanneer overheid en politici groenten en fruit BTW-vrij implementeren, supermarkten bewuster omgaan met prijsstellingen en marketing gericht wordt op bevordering van gezondheid. Op basis van financiële mogelijkheden en motivatie kan iemand kiezen voor een deel of volledig biologisch of biologisch-dynamisch geteelde voeding.

Uitsluitend biologisch of biologisch-dynamisch als gezond aanbevelen met de kans dat mensen minder groenten en fruit gaan eten omdat het niet te betalen of niet verkrijgbaar is, is ronduit gevaarlijk voor de volksgezondheid. De huidige, vaak polariserende, discussie leidt tot minder consumptie van groenten en fruit, terwijl juist het omgekeerde noodzakelijk is. Met verbinding en dialoog kan meer bereikt worden.

Het kan altijd beter en daarom blijft het stimuleren, pionieren en wetenschappelijk onderzoek van biologische en biologisch-dynamische teelt belangrijk om samen met de conventionele teelt optimale duurzame en vitale voeding te produceren om gezond oud worden voor iedereen te bevorderen en mogelijk te maken.

Dr.ir. Carla Peeters, strateeg voor een gezondere wereld, directeur oprichter COBALA Good Care Feels Better