Iedere dag bevrijding

Op 5 mei vieren we de vrijheid in de brede zin des woords. Niet alleen kijken we naar de bevrijding van ons land en de vrede die formeel ontstond, maar we vieren ook onze tegenwoordige vrijheid van denken en handelen. Hadden we ooit kunnen vermoeden dat die dag in mei 1945 de start van een mondiaal interbellum (‘tussen oorlogen in’) zou zijn? En dat dit mogelijk eindigt in Oekraïne? Des te meer reden om vandaag onze vrijheid te koesteren, onze zegeningen te tellen en optimistisch te blijven.

Onlangs stond in dagblad Trouw een interview met de Denker des Vaderlands, Paul van Tongeren. De titel voorspelde weinig goeds: ‘In een crisis heb je niets aan optimisme’. Hij wijst op het gevaar van ‘illusoir optimisme’, waarbij een gemakzuchtig-zonnige houding de boventoon voert. Misschien is het een definitiekwestie, maar ik ben bang dat de Denker in zijn betoog de Denkfout des Vaderlands maakt. Optimisme is allesbehalve een lakse houding die neigt naar berusting. Optimisme is de optelsom van hoop, realisme en daadkracht. Het denken in en streven naar oplossingen hóórt bij de echte optimist. Mensen die daadwerkelijk de wereld verbeteren zijn stuk voor stuk optimisten: zij hebben het vertrouwen dat dingen beter kunnen, dat verandering mogelijk is – en zij zetten zich daarvoor in. De een wat meer dan de ander, maar optimisme is gelukkig geen wedstrijd.

De opdracht

Iemand die dat in tegenstelling tot Van Tongeren wel heeft begrepen is Louise Fresco, voorzitter van de raad van bestuur van Wageningen University & Research. In NRC schreef zij een paar dagen geleden een column getiteld ‘Somberheid is in Nederland een luxe’. Hierin zegt zij onder meer: ‘Ook ik heb het gevoel dat ik meer dan ooit omringd wordt door pessimisme. […] Het omgekeerde, de nadruk op het positieve en de oplossingen, is de opdracht.’ Het optimisme dat zij predikt, bevat een flinke portie daadkracht; om de crises waar we mee te maken hebben aan te pakken. Niemand garandeert dat onze acties zullen leiden tot ultieme oplossingen. Maar er is slechts één ding erger dan iets ondernemen en je neus stoten. Dat is: nietsdoen.

Juiste redenen

Als Nederland en de geallieerden geen hoop, geen realiteitszin en geen daadkracht hadden getoond in de jaren veertig van de vorige eeuw, was WOII niet in 1945 ten einde gekomen en had ik deze column waarschijnlijk in het Duits geschreven. Vandaag, op 5 mei 2022, is het onze plicht om optimistisch te blijven over de klimaatcrisis en over de oorlog in Oekraïne. Dáár hoort strijd bij, soms zelfs letterlijk. Dáár is geen plek voor het naïeve ‘blije-ei-optimisme’. Wel voor de inzet van het collectief én van individuele daadkracht. Maar dan wel daadkracht die gekoppeld is aan hoop en inzicht in de werkelijkheid. Je wilt namelijk wel vechten om de juiste redenen. Mijn hart huilt om de slachtoffers aan Oekraïense zijde, maar het breekt ook voor de gevallen Russische soldaten die in de waan verkeerden dat ze met een bevrijdingsoperatie bezig waren. In tijden van deepfake en nepnieuws is de waarheid niet altijd makkelijk te achterhalen. Daarom zijn onderzoeksjournalistiek en fact checking in toenemende mate van belang. Zolang leugens de brandstof zijn om een leger op pad te sturen, moet er op twee fronten worden gestreden: op het oorlogsfront én op het informatiefront.

Bevrijd voelen

In die zin mag het van mij iedere dag 5 mei zijn. Om ons bevrijd te voelen van misinformatie, onderdrukking en fatalisme. Om ruimte te bieden aan de goedgeïnformeerde en vrije geest. De coronacrisis heeft ons laten zien hoe er met de waarheid kan worden gestoeid en geknoeid. Misschien verkeren we wel in een ‘intervirum’, een periode tussen twee virussen in. Dan is het juist zaak om te leren van de tijd die achter ons ligt, om beter voorbereid te zijn op alles wat nog komen gaat. Een andere les die we mogen leren is het besef dat aan iedere bevrijdingsdag een ‘4 mei’ van rouw en herdenking voorafgaat. Ook dat is iets om nooit te vergeten of te negeren. Zonder wrijving geen glans. Zonder oorlog geen vrede? Hier mag je over discussiëren, maar wees van één ding verzekerd: zonder optimisme geen bevrijding. •

Bestel hier The Optimist #204 De Vrije Mens.