Hongerlijden voor een hoger doel

Vrijwel elke religie kent een vorm van vasten. Maar ook niet-religieuzen vasten om allerlei redenen. Maar waarom doen we dat eigenlijk en wat levert het ons op? Wie vast er eigenlijk nog in deze tijden van overvloed?

‘Het afgelopen jaar is zwaar voor mij geweest. Ik verbrak mijn relatie en daarna heb ik me een tijdje misdragen. Ik dronk teveel, deed lelijk tegen mijn ouders en was eigenlijk gewoon geen goed mens. Dat bedoelde ik misschien allemaal niet zo, maar het is wel hoe het op anderen overkwam. Het is tijd om er wat aan te doen.’ Voor mij zit een lieve, normale man. We raakten aan de praat in de trein toen ik onderweg was naar Amsterdam. Ik had verwacht dat hij me zou gaan vertellen dat hij zijn ouders een bloemetje ging brengen en wat minder naar de kroeg zou gaan. Maar wat schetste mijn verbazing? Hij was onderweg naar zijn synagoge, om daar Jom Kipoer te vieren. Hij had gisteren de hele dag niet gegeten of gedronken en ook vandaag niet. Hij had zich zelfs niet gewassen. Straks zou hij in de synagoge samen met zijn familie zijn zonden belijden en een heleboel bidden. Als laatste wordt er nog op een sjofar geblazen. Daarna ging hij weer naar huis. Nu ik hem zo aankeek zag ik pas dat hij helemaal in het wit gekleed was.

Dichter bij God

Ook ik vast wel eens. Als rooms-katholiek hoort het bij de veertigdagentijd. De dieper gelovigen eten in die veertig dagen op vrijdag geen vlees en maar één maaltijd per dag, behalve op zondag. Kennissen die dit doen geven aan dat ze op deze manier dichter bij God zijn komen te staan. Het is een periode van boetedoening en biecht. Zij onderzoeken hun geweten en zoeken naar alle manieren waarop ze God’s geboden niet hebben gevolgd. Dit proberen ze goed te maken met goede daden en natuurlijk door te biechten.

Ikzelf vast niet in de klassieke zin. Ik vind honger een enorm naar gevoel. Ik beperk me daarom tot één slechte eetgewoonte die ik in die tijd nalaat. Zo stopte ik al eens veertig dagen met koffie, suiker en zout. Ook vastte ik op andere manieren: geen social media, geen make-up en ik drukte eens 40 dagen lang niet op de snoozeknop. Elke keer als ik mijn slechte gewoonte voel opkomen denk ik even na. Ik bezin me op hoe ik wil dat de wereld eruit ziet. Draag ik daar aan bij of maak ik het erger? Hoewel ik soms erg chagrijnig ben door het schrappen van suiker of cafeïne, probeer ik in die periode net even een stapje vriendelijker, betrokkener en simpelweg beter te zijn dan normaal. Waarom alleen in die periode? Goeie vraag…

Een pleidooi voor vasten

In hun boek Vasten, de kunst van geven en loslaten (Spirito, 2015) pleiten Otten en Leever voor de schoonheid van het vasten. Zelf kennen zij het vasten als onderdeel van hun christelijke geloof. Maar overal om zich heen zien zijn het vasten in populariteit toenemen. Niet alleen vanwege de toegenomen moslimbevolking in Nederland, die tijdens de ramadan vasten, maar ook om andere redenen. Zij stellen: ‘Vasten kan leiden tot concentratie en bewustwording.’ Daarbij citeren zij pater Alsem Grün: ‘lichamelijk vasten reinigt het lichaam van de slakken die zich in de loop van het jaar daarin hebben opgehoopt. De reiniging van de ziel vindt plaats doordat de monnik zich onthoudt van het praten over anderen en zich meer aan het gebed wijdt. (…) De vastentijd is dus een soort grote schoonmaak. Alles wat zich in de loop van de jaren aan ballast verzameld heeft, moet verwijderd worden, zodat de ziel weer kan ademen en het lichaam zich beter kan voelen.’

Als we het paus Franciscus zouden vragen, zou hij mijn vorm van vasten waarschijnlijk afkeuren. Ik kan van veel meer zaken afstand doen. Hij zei in 2013 dat ‘vasten echt pijn moet doen’. Daarbij riep hij de hele kerkgemeenschap op om in de vastentijd de vele mensen in materiële, morele en geestelijke nood niet halfslachtig te helpen. ‘Het zal ons goed doen ons af te vragen waar we afstand van kunnen doen’ volgens hem. Hiermee bepleit hij een echte en overdachte boete tijdens de vastentijd. Echte armoede doet pijn. Van iets afstand doen, zonder er iets van te voelen, is immers onbetekenend.

Dichter bij iets anders

Maar wat als je niet in een God gelooft? Heeft vasten dan nog steeds nut? Zeker. Beoefenaars van yoga en mindfulness zien bijvoorbeeld belangrijke voordelen in vasten. Als eerste is er de veranderde relatie met voedsel. Door een periode minder of niets te eten, ga je het meer waarderen als je wel eet. Misschien is broccoli niet uw lievelingseten, maar u zult waarschijnlijk wel waardering kunnen opbrengen voor de belangrijke vitamines en mineralen die er in zitten. Vasten vergroot die waardering. Ook de smaak verandert door te vasten. Gevolg: er is minder suiker en zout nodig bij de bereiding, waardoor gemakkelijker gezonder kan worden gegeten. Als tweede benoemen zij het zogeheten ‘ontgiften’. Door te vasten, maar goed te blijven drinken wordt het lichaam in staat gesteld gifstoffen beter af te voeren.

Als het vasten wordt gecombineerd met meditatie, zijn de voordelen nog groter. Omdat het lichaam anders gaat functioneren, gaan ook de hersenen anders werken. Beoefenaars geven onder andere aan een beter contact met hun lichaam te hebben, hun emoties beter te kunnen reguleren en meer energie te hebben.

Wetenschap

Zij worden hierin ook ondersteund door de wetenschap. Er zijn tot op heden tien wetenschappelijk bewezen, positieve gevolgen van vasten en er komen er steeds meer bij. Zo komt Alzheimer, kanker en diabetes type 2 minder vaak voor onder mensen die vasten. Diabetes type 2 kan in sommige gevallen zelfs genezen door een periode van vasten in te bouwen in het dieet. Ook is bewezen dat vasten kan leiden tot een langer leven, onder meer omdat hart- en vaatziekten veel minder voorkomen onder mensen die vasten.

Hans van Waning, zelf natuurgenezer, orthomoleculair genezer en arts in de verslavingszorg diepte de wetenschap van het vasten verder uit in zijn boek Alles over vasten (de Driehoek, 2012). Daarbij bespreekt hij niet alleen de positieve gevolgen van vasten, maar ook de methodes van vasten. Want er bestaan allerlei verschillende manieren om te vasten. Het menselijk lichaam kan immers niet langdurig zonder voedsel. Maar wanneer onderbreek je het vasten en wat voor voedingsmiddelen eet je dan juist wel of niet? En hoe lang moet je dat dan volhouden? Je kan immers niet je hele leven niets eten.

Intermittent fasting

Een mogelijk oplossing is volgens hem het zogeheten intermittent fasting. Periodes van normaal eten worden daarbij afgewisseld met een vorm van vasten. Meestal wordt daarbij gekozen voor vijf dagen normaal en twee dagen vasten, de zogeheten 5:2-methode. Andere methodes kiezen juist er voor om dagelijks slechts gedurende zes uur te eten of om om de dag eten.

Het belangrijkste bij intermittent fasting is dat er niet geheel wordt gestopt met eten en dat de periodes van vasten nooit langer duren dan zestig uur. Deze vorm van vasten is namelijk gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek waarbij is aangetoond dat in de eerste zestig uur van een vastenperiode de cellen in het lichaam een soort boost krijgen. De cellen worden onder invloed van hormonen aangezet tot meer celvernieuwing. Daarnaast is aangetoond dat de spijsvertering in de eerste zestig uur van vasten niet vertraagt, maar juist versnelt. Het lichaam verbruikt in die periode de zogeheten glycogenen die in de lever zijn opgeslagen en de door het gehele lichaam opgeslagen vetten. Hierdoor is het mogelijk op deze manier overtollige kilo’s te verliezen zonder de spieren te beschadigen en zonder (lang) honger te hebben. Ook wordt het lichaam gevoeliger voor het hormoon insuline, waardoor de suikerspiegel in het bloed verbeterd. Op geestelijk niveau heeft intermittent fasting ook gevolgen. Het lichaam maakt meer adrenaline aan als er gevast wordt. Daardoor voelen mensen zich tijdens het vasten vaak meer gefocust en energieker.

Er zijn voedingsdeskundigen die menen dat een combinatie van vasten en eten dichter ligt bij de manier waarop de mens in de oudheid at. In onze jager-verzamelaarstijden was voedsel immers ook niet constant voor handen. Zelf ben ik een kind van mijn tijd. Als er voedsel voor handen is, vind ik het moeilijk er niet van te eten. Toch zijn de gezondheidsvoordelen wel erg aantrekkelijk. In mijn familie komen hart- en vaatziekten veelvuldig voor. Misschien heeft de paus toch een punt en moet ik toch eens mijn hongerangst overwinnen en vasten?