Hoger salaris zorgmedewerkers is winst voor iedereen

Zonder wijzigingen in beleid om betaalbare en tijdige zorg te kunnen leveren, draait het financieel-economisch systeem van Nederland vast. Dit stelt strategisch adviseur en interim bestuurder dr. ir. Carla Peeters. Zij roept allereerst op tot een salarisverhoging voor zorgmedewerkers.

Door: dr. Carla Peeters

Sneller dan verwacht daalde in het eerste kwartaal 2024 de Nederlandse economie met 0,5 procent, onder andere door een tekort aan personeel en dalende arbeidsproductiviteit. Het aanhoudend hoge ziekteverzuim kostte de Nederlandse economie in 2023 € 23,3 miljard.

Voor een gezonde samenleving is het belangrijk dat op het juiste moment de juiste zorg geleverd kan worden. Steeds meer bestuurders en directieleden voelen de urgentie om de structurele krapte op de arbeidsmarkt vooral in de sectoren Tech, IT en Zorg en Welzijn aan te pakken. Adviesbureau McKinsey voorspelt in 2030 een tekort van 1,4 miljoen mensen op de Nederlandse arbeidsmarkt.

Het tekort en verzuim van medewerkers in de zorg is de belangrijkste sleutel voor het herstel van de Nederlandse welvaart. De onvrede over de zorg groeit door onvoldoende beschikbare zorg, minder kwaliteit van zorg, onrechtmatig gebruik van zorgbudget onder meer door naar winst strevende private partijen (inmiddels betrokken bij 59 procent van de concentraties in de zorg), buitensporig hoge winsten van zorg-ict leveranciers (waarvan VWS zegt daar niets aan te kunnen doen), zorgfraudeurs die maar liefst 10 procent (€ 10 miljard) van het zorgbudget wegsluizen en een stijgende zorgpremie. Dit terwijl 178.000 mensen in armoede de verplichte zorgpremie niet meer kunnen betalen, zij enorme schulden opbouwen en ook nog eens minder goede zorg ontvangen omdat een verschil in zorgaanbod gemaakt wordt tussen rijk en arm.

Wanneer de SER beseft dat gezondheid en inclusie direct gerelateerd zijn aan de financieel economische situatie van een land, is het wel heel vreemd dat in Nederland het ministerie van VWS bepaalt dat er geen geld is om de salarissen van zorgmedewerkers gelijk te trekken aan personeel in andere sectoren van hetzelfde opleidingsniveau.

Het extreem arbeidstekort verdwijnt als sneeuw voor de zon met beter leiderschap, een rechtvaardig loon, gelijkwaardige behandeling en het inzetten van zorgbudget waar het voor bedoeld is, namelijk een gezonde samenleving.

Schaarste maar niet voor iedereen

Beleidsmakers en beslissers die beseffen dat schaarste aan zorgmedewerkers, schaarste aan medicijnen, hulpmiddelen, verpleeghuisplekken en schaarste aan financiën voor een rechtvaardig salaris voor zorgmedewerkers uiteindelijk iedereen zal treffen, zullen andere keuzes maken.

Tijdens de pandemie ontvingen zorgmedewerkers applaus voor hun belangeloze en betrokken inzet. Nog geen vier jaren later na een periode met enorme werkdruk:

Er is geen 595 miljoen voor het dichten van de loonkloof voor zorgmedewerkers. Een zorgmedewerker verdient € 1800,- bruto per jaar minder dan een werknemer met een vergelijkbare opleiding in andere sectoren. Wanneer alle zorgmedewerkers evenveel verdienen als in de marktsector kost dit 2,4 miljard euro per jaar, stelde voormalig demissionair minister Helder. Het is dus niet zo vreemd dat de betrokkenheid van zorgmedewerkers afneemt.

Niemand kan van applaus de sterk gestegen kosten in levensonderhoud van de afgelopen drie jaren betalen.

De Nederlandse overheid negeert het in 2019  verschenen WHO rapport ‘Delivered by women, led by men: A gender and equity analysis of the global health and social workforce’. De WHO toonde in dit rapport een rendement (Return on Investment) aan van 9:1 voor het investeren in zorgmedewerkers. Ook wordt aanbevolen om de  economische weerbaarheid van vrouwen te versterken. In 2030 verwacht de WHO wereldwijd een stijging van 40 miljoen zorg- en welzijnsbanen.

De waarde van vrouwen in zorg

Het is berekend dat vrouwen in de zorg jaarlijks 5 procent bijdragen aan het wereldwijde Gross Domestical Product (USD 3 triljoen) waarvan 50 procent niet herkend wordt en niet betaald wordt. Ook in Nederland is volgens IZZ 85,5 procent van de vrijwilligers in de zorgsector vrouw.  De toename aan onbetaald werk zorgt voor een extra kans op burn-out, gebrek aan tijd en verminderde mentale gezondheid. Wanneer vrouwen gelijkwaardig in de economie kunnen participeren resulteert dit in een 21,7 procent toename in human capital wealth stelt het rapport van de WHO.

Uit een analyse van gegevens uit 104 landen blijkt dat vrouwen in de zorgsector gemiddeld 28 procent minder verdienen dan mannen voor vergelijkbare werkzaamheden. Berekend over het hele werkzame leven gaat dit over een hoog bedrag. Het gevaar is zelfs dat vrouwen die in de zorg werken na hun pensioen in armoede belanden. Circa 75 procent van de 1,3 miljoen medewerkers in de zorg in Nederland is vrouw.

Scherp contrast

De schaarste in de zorg staat in scherp contrast met een overdaad aan Rijksambtenaren dat volgens een recent artikel in het FD is uitgegroeid tot absurde proporties.  Rijksambtenaren genieten veel vrijheid, hebben een riant salaris (met een 9,7 procent salarisverhoging voor anderhalf jaar), goede werk-privé balans, grote baanzekerheid en uitstekende secundaire arbeidsvoorwaarden.

Het nieuwe kabinet streeft naar een bezuiniging van 1 miljard voor rijksambtenaren, maar 25.000 banen schrappen zou volgens deskundigen niet haalbaar zijn. Het CBP houdt het voorlopig op maximaal 400 miljoen besparing.

De post voor externe inhuur bij de rijksoverheid was in 2023 meer dan € 3 miljard. Het ministerie van VWS kan  €15 miljard aan uitgaven tijdens de pandemie niet verantwoorden. En VWS zet steeds vaker campagnes in om de burger te bereiken  waarvan de kosten-baten onduidelijk zijn. Tegelijkertijd wordt ruim geïnvesteerd in IT en AI, duurzaamheid en € 40 miljoen voor het opzetten van community ecosystemen. Deze ecosystemen zullen hoofdzakelijk draaien op vrijwilligers.

Zowel de zorg  (deels) als de rijksambtenaren worden bekostigd vanuit belastinggeld dat betaald wordt door de burger en voornamelijk het MKB. Het mag verwacht worden dat belastinggeld effectief en strategisch verantwoord wordt ingezet voor een gezonde en welvarende samenleving. Onderdeel van goed bestuur is ethiek en governance.

Spin-off rechtvaardig salaris voor zorgmedewerkers wordt onderschat

Uit onderzoek van Randstad Nederland blijkt dat voor werkzoekenden salaris de belangrijkste invloed heeft op de keuze om in een sector of voor een bedrijf te willen werken. Zorgmedewerkers zijn het meest van iedereen ontevreden over het loon, blijkt uit de arbeidsmarktenquête van mei 2024. Dit kan een van de factoren zijn waarom bijna 88 procent van de instroom in de sector in 2023 (177.000) binnen twee jaren de organisatie weer verlaat (155.000). Zorgfraude en het niet aanpakken van de fraude bij inhuur van personeel dat geen diploma’s heeft, blijkt een andere reden te zijn om de sector te verlaten.

Personeelskrapte heeft ertoe geleid dat SEH’s nog niet voldoen aan alle kwaliteitseisen, het Zuyderland ziekenhuis gaat sluiten, het ziekenhuis in Zierikzee is gesloten, de acute geboortezorg in Lelystad verdwijnt, appartementen van verpleeghuizen staan leeg terwijl vele ouderen voor een verpleeghuisplek op de wachtlijst staan.

Over bijna alle sectoren in Nederland is het verzuim nog steeds hoger dan voor de pandemie. Het langdurig verzuim stijgt ieder kwartaal. Jongeren van 25 jaar met psychische klachten  stromen de WIA in. De complexiteit van ziektebeelden is toegenomen en ook kinderen, jeugdigen en ouderen zijn vaker ziek en doen vaker een beroep op de zorg.  Het aantal mensen in armoede neemt toe. Door een gebrek aan goede en betaalbare voeding stijgt de ziektelast.

In Nederland zijn momenteel 52.000 openstaande vacatures in de zorg, 15 procent meer dan een half jaar geleden. Nederland heeft een groot probleem dat noopt voor een U-turn in de zorg.

Van chaos naar humanistische zorg

In de sector is sprake van een langdurige hoge werkdruk, aanhoudende angst en stress waarbij er te weinig ruimte is voor herstel en dialoog. De kans op uitputting (fysieke en mentale klachten) en gebrekkige communicatie met als gevolg een toxische werkomgeving en langdurig verzuim neemt toe. Niet voor niets is het percentage burn-outs in de zorgsector enorm hoog en blijkt uit onderzoek dat ongeveer de helft van het zorgpersoneel, ondanks het risico op ontslag, medicijnen steelt op het werk.  Steeds vaker ontstaan ethische dilemma’s over wat haalbaar is en wat is kwaliteit en veiligheid van zorg.

Het vluchten in oneigenlijke oplossingen door het invliegen van zorgmedewerkers uit de Filipijnen, India en Indonesië veroorzaakt elders een probleem. Bovendien is er sprake van taal- en cultuurproblemen waardoor eerder fouten gemaakt kunnen worden en de werkdruk van al aanwezige zorgmedewerkers toeneemt. Ook het voor zorgtaken inzetten van  vrijwilligers of onvolledig opgeleide mensen blijkt de werkdruk niet te verlagen en brengt volgens de IGJ de veiligheid van zorg in gevaar.

De stichting Het Potentieel Pakken adviseert dat zorgmedewerkers meer uren gaan werken om meer te verdienen en boven de armoedegrens te blijven en zo het arbeidsmarkttekort op te lossen. Veel van de zorgmedewerkers verrichten naast hun betaalde werk even zoveel onbetaald werk. Er kunnen dus elders problemen ontstaan en op termijn kan vanwege de toegenomen werklast de kans op uitputting toenemen.

Uit recente onderzoeken blijkt dat de invoering van zelfsturende teams in meerdere sectoren tot chaos heeft geleid met een verminderde werksfeer en dalende resultaten/output.

Slecht betaalde zorgmedewerkers (met name vrouwen) zijn het schild geworden van een zorginfarct en krijgen dagelijks te maken met agressief gedrag van patiënten die niet kunnen begrijpen dat zij geen tijdige zorg kunnen krijgen terwijl ze een hoge premie betalen.

De U-turn

De negatieve spiraal kan omgekeerd worden door te beginnen met zorgmedewerkers een rechtvaardig salaris te bieden en in te zetten op boeiend werk met minder administratieve lasten en gelijkwaardige zeggenschap in beleid en strategie. Wanneer het salaris marktconform wordt, kan energie om zorgmedewerkers in te werken effectiever gebruikt worden.

Het is aan te raden om ook in de zorg het management terug te leggen waar het hoort en tijd beschikbaar te maken voor dialoog tussen management met het uitvoerend personeel. Zeker nu er meer openbaar wordt over de effecten van de pandemische maatregelen wordt de noodzaak hoog om een open gesprek te kunnen voeren over de olifant in de kamer.

Als hoogste prioriteit op de bestuurders agenda hoort het streven om minimaal 1 procent van 7,6 procent van 1,3 miljoen zieke medewerkers terug te laten keren in eigen werk. Dit resulteert al snel in 0,5 miljard euro besparing met een grote spin-off naar andere sectoren. Bovenal merken medewerkers dat zij gewaardeerd worden. Op deze manier ontstaat er lucht in zorgorganisaties, kunnen meer zorgmedewerkers voor de zorg behouden blijven en maken stress en angst ruimte voor plezier, creativiteit en komt er ruimte voor preventie door meer aandacht voor voeding en leefstijl.

Al deze factoren kunnen de uitstroom van medewerkers verminderen en dit betekent meer stabiliteit, betere werksfeer, betere duurzame inzetbaarheid en lagere kosten voor werving en opleiden met als gevolg betere en tijdige zorg.

Wanneer de stress en angst in de zorg en samenleving afnemen, wordt de extra arbitrage om conflicten tussen zorgpartijen te mijden, zoals voorgesteld door minister Agema, overbodig. Ook vele andere tussengevoegde bureaucratische rollen en ingewikkelde netwerken behoeven evaluatie op kosten-baten. Zo kan de Nederlandse welvaart zich herstellen en worden beleidsdoelen voor gezonde toekomstige generaties in 2040 haalbaar.