Duurzame gezondheid door gezonde duurzaamheid

Margje Teeuwen schreef de doorgeefcolumn voor The Optimist magazine editie 208. ‘Duurzame gezondheid door gezonde duurzaamheid’ lees je nu online.

DOOR: MARGJE TEEUWEN

De afgelopen twaalf jaar heb ik me verdiept in gezond wonen. Je leest het goed! Niet in duurzaam wonen. Rond 2010 bestond de klimaatcrisis voor velen nog niet, maar ik had een extreme behoefte om te leven in harmonie met de natuur. Ik heb namelijk de helft van mijn leven roofbouw op mijn lichaam gepleegd. Eerst ging ik jarenlang over al mijn fysieke grenzen als topsporter. Vervolgens vergiftigde ik mezelf letterlijk door, als een slecht geïnformeerde alchemist, verven op doek te gebruiken die ik beter in had kunnen leveren bij het lokale chemisch afval. Een Levend Bloed Analyse liet me de sporen van chemicaliën zien die letterlijk tussen mijn bloed zwommen, en dat opende mijn ogen. Nu hadden mijn lief en ik net een oud opknaphuis gekocht en dus nam ik me voor om alleen maar gezonde bouwmaterialen te laten gebruiken. Klinkt vanzelfsprekend, want wie wil er nu in een ongezond huis wonen? Maar niets bleek minder waar.

De eerste keuzes waren eenvoudig. Een houten vloer, leem en kalk op de muur en een accumulerende kachel. Pure producten, rechtstreeks uit de natuur zonder enige vorm van bewerking. En, als bijvangst, ook nog duurzaam. Maar ik wilde meer. Alleen nog bouwmaterialen met een bewezen bijdrage aan mijn gezondheid, en goed voor Moeder Aarde. Maar de aannemers, Google en fabrikanten bleken weerbarstiger. Waar ‘pur’ verboden was in de verbouwing, bracht een duurzame aannemer bio-pur onder de aandacht. Ook stelde hij biologische tegellijm voor. Het symbool met het doodshoofdje was het signaal voor mij om te bellen met de fabrikanten. Het duurzame product bleek bijna altijd gelijk te zijn aan het origineel. Het stukje ‘groen’, ‘bio’ of ‘eco’ had te maken met de gereduceerde CO2-uitstoot bij fabricage, een fabriek met zonnepanelen, of het planten van bomen. Lovenswaardig, een stap in de duurzame richting, maar niet per se gezond.

Hoe is het toch gekomen, dat mensen denken dat duurzaam en gezond hetzelfde is? Het simpele antwoord: we zijn een beetje doorgeslagen in onze maakbare samenleving. We houden te weinig rekening met de aarde en haar levende wezens. Redenerend vanuit het idee van de maakbare natuur, is de mensheid oplossingen gaan bedenken voor allerhande problemen. Als in onze agrarische monocultuur de gewassen een plaag hebben, dan wordt de oplossing buiten de natuur bedacht. Niet: hoe kunnen we de plant sterker maken, maar: hoe kunnen we met een pesticide de plaag bestrijden? Elke pesticide voldoet aan de gezondheidsnorm, maar wat als, zoals aangetoond, één aardbei zestien verschillende soorten pesticiden op zich draagt? Hetzelfde zien we bij bouwmaterialen. Voor elke ‘stof’ apart bestaat een regel of een keurmerk. Bij de aanschaf van mdf-platen met een FSC-keurmerk denkt de ongeoefende bouwer: het resthout komt uit een duurzaam bos, ik doe iets goeds voor het milieu. De houtsnippers worden echter aan elkaar gelijmd met ureumformaldehyde. Het oplosmiddel in de plaat, formaldehyde, staat bekend als veroorzaker van hoofdpijn, benauwdheid en geïrriteerde slijmvliezen. Gelukkig vond ik MDF-platen met het KOBO-keurmerk. Het ondertussen gebruikelijke graafwerk leerde me echter dat desbetreffende platen niet minder formaldehyde bevatten; er was alleen een chemische stof toegevoegd die de afgifte van formaldehyde vertraagde. En volgens de norm is dit niet schadelijk voor je gezondheid. Maar een gemiddeld huis heeft MDF-platen, beton, tegellijm, pur, stuc en de verf niet te vergeten. Want ook al is verf op waterbasis minder schadelijk voor je gezondheid, het blijft schadelijk. Hoe al deze (niet-schadelijke) stoffen in combinatie bijdragen aan jouw gezondheid? Niemand die het weet.

‘Oplossingen staan niet bovenaan bij Google maar zijn er al volop.’

En hoe wordt gemeten of iets schadelijk is? De medische wetenschap heeft het menselijk lichaam opgeknipt in stukjes. Genezing van het maakbare lichaam, waarbij voorbijgegaan wordt aan de complexiteit en gelaagdheid van het mens-zijn. In de praktijk van gezond wonen betekent dit dat een bepaalde ‘stof’ gebruikt kan worden zolang aangetoond is dat het geen negatief effect heeft op bijvoorbeeld je longen, je darmen of je hersenen. Naast bouwmaterialen heeft een hedendaagse woning allerlei apparaten die met elkaar verbonden zijn. Slimme thermostaat, slimme stoomoven, slimme koelkast en slimme zonnepanelen. Alles wordt verkocht onder het kopje duurzaam. Je kunt immers beter je energieverbruik in de gaten houden en de temperatuur van je huis op afstand bepalen. Tel daar je wifi, je versterkers, je elektrische auto en je mobieltjes bij op, en we hebben een cocktail van onzichtbare ‘man-made’ frequenties, golven en straling. Elk apart is niet schadelijk bevonden voor die delen van het lichaam waar onderzoek naar is gedaan. Maar is slapen in een huis met een cocktail van bouwmaterialen onder een magnetisch veld met de puls van de ingebouwde omvormer ook gezond? De mens is meer dan de som van haar delen. Het fysieke lichaam, het psychische lichaam, het energetisch lichaam en de geest. Gezond wonen vraagt niet om materialen die niet-schadelijk zijn voor één lichaamsdeel, maar om een omgeving die bijdraagt aan de vitaliteit van de holistische mens.

Pfff, lekker optimistisch! De oplossing is niet heel ingewikkeld. Word weer manager van je eigen gezondheid, met liefde voor de natuur en al haar bewoners. Oplossingen staan niet bovenaan bij Google maar zijn er al volop. Zo vond ik via een vage Engelse website de Nederlandse boer Waldo, die al twaalf jaar een ‘houten’ vloerplaat van tarwe en katoenstelen verkoopt. Net zo sterk, brandvertragend, zonder lijm, duurzaam en gezond. Kijk om je heen en stel je eigen vragen. Als iets niet honderd procent goed voelt, doe het dan niet. Wacht niet tot er een maatregel genomen wordt omdat iets misschien toch niet zo gezond was achteraf. Ondanks het eerste wetenschappelijke onderzoek in 1930 over de gevaren van asbest, wordt het toepassen tenslotte pas officieel in 2024 verboden.

Als individuele consument heb je misschien niet direct zoveel te zeggen over wat er in de wereld gebeurt, wat voor bouwmaterialen er op de markt komen, wat een fabriek uitstoot, onder welke satelliet je woont of welke gsm-mast er naast je huis gebouwd wordt. Maar uiteindelijk zijn wij mensen de gebruikers achter de verdienmodellen. Dus als wij iets niet meer kopen, verdwijnt het vanzelf. We zitten op een kantelpunt. Steeds meer mensen willen niet alleen gezonde verf voor de babykamer, maar ook voor zichzelf. Steeds meer (kleine) ondernemers zoeken naar natuurlijke oplossingen. Op mijn zoektocht naar de gezonde materialen, maakte mijn hart telkens weer een sprongetje bij al die mooie ontdekkingen. Want ze zijn er volop: de creatieve geesten met hart voor mens en natuur. Die vraagtekens zetten en kritisch kijken hoe het beter kan. Je voelt de verschuiving aan alles. Zegt Marie Kondo altijd: ‘Does it spark joy?’ Straks zeggen we allemaal: ‘Does it make us and Mother Earth healthy?’ •

Margje draagt het ‘doorgeefcolumnstokje’ over aan Tim Akkerman.

Margje Teeuwen is ex-Olympisch hockeyster, kunstenaar, ontwerper en binnenhuisarchitect (www.productmargje.com) en helpt mensen op het pad van ‘awareness’ (www.alchemistinwonder.com).