De kracht van de cyclus

De menstruatiecyclus is een fenomeen waar de helft van de wereldbevolking direct mee te maken krijgt. Toch speelt het onderwerp geen grote rol in onze samenleving. Dat is zonde, want het beter begrijpen en inregelen van de cyclus in ons drukke bestaan komt ons volgens Iris Verstappen alleen maar ten goede. Als holistisch menstruatiecoach, hormoonspecialist en doula (geboortecoach) begeleidt ze mensen met klachten en vragen rondom hun cyclus.

‘Mijn werk centreert zich rondom het continuüm van ons cyclische leven’, vertelt Iris Verstappen. ‘Ik zeg altijd dat ik werk van period all the way to postpartum. Na mijn bachelor Antropologie en master in Gender Studies heb ik me gespecialiseerd in hormoongezondheid. Ik help mensen met het indelen van hun leven rondom de cyclus zodat ze zo min mogelijk klachten ervaren.’ Veel mensen zijn in de veronderstelling dat ze volgens een lineair ritme leven en hormonaal gezien iedere dag hetzelfde zijn. Een onjuiste aanname, want de cyclus kent verschillende fasen met schommelingen in de hoeveelheid hormonen. ‘Ik help vrouwen en mensen die zich niet identificeren als vrouw maar wel menstrueren met het aanpassen van hun leven aan de cyclus, niet andersom. Veel mensen proberen hun cyclus in hun leven te proppen, maar het is zo’n essentieel onderdeel van de gezondheid dat het belangrijk is de cyclus te integreren in je leven als je klachten wilt voorkomen.’

‘We zouden er meer mee opschieten als vrouwen hun eigen ritme mogen bepalen.’

Verlamd been

Een vervelende ervaring met de anticonceptiepil is wat Verstappen dreef zich in dit onderwerp te specialiseren. ‘Toen ik twintig was reisde ik naar Colombia. Daar werd ik een keer wakker en voelde mijn been niet meer. Ik dacht dat het misschien door de malariapillen of de verandering van klimaat kwam. Toen heb ik mijn dokter gebeld en een van de eerste vragen die hij stelde was: “Neem je die nieuwe anticonceptiepillen nog die ik heb voorgeschreven? Stop daar alsjeblieft meteen mee.”’ Er staat gewoon in de bijsluiter dat gevoelloosheid in ledematen kan optreden. Dat was zo’n nare ervaring dat ik bij mezelf dacht: dat moet anders kunnen. Toen ben ik me enorm in het onderwerp gaan verdiepen, heb ik opleidingen gevolgd en ben ik voor mezelf begonnen als doula.’
In haar werk combineert Verstappen het medische systeem met het holistische systeem. Zo neemt ze met haar cliënten hun gezondheidsgeschiedenis door en geeft op basis hiervan adviezen over welke stappen ze kunnen ondernemen. Alle gegevens over de gezondheid en de cyclus worden verzameld. ‘Als je dit in een statistiekje verwerkt kun je heel mooi zien hoe het ervoor staat met je hormonen. Dit zou je potentieel kunnen veranderen om ervoor te zorgen dat je lichaam weer op de rit komt.’
Met haar werk probeert Verstappen het taboe rondom de cyclus te doorbreken. ‘Vooral oudere generaties kennen nog veel schaamte rondom menstruatie en andere vaginale vloeistoffen. Onze Nederlandse samenleving is geworteld in de bijbel en het christendom. In de bijbel staat dat vrouwen iedere maand vervloekt zijn. Ik denk dat dit gedachtegoed onbewust op generaties wordt doorgegeven. In andere landen is dit heel anders. Door inheemse groepen in Colombia en Mexico wordt menstruatiebloed gezien als iets heiligs.’ Toch ziet ze ook verandering. ‘In 2015 ging volgens haar het roer om. Er is toen veel meer rondom het fenomeen menstruatie bekend geworden. ‘Kiran Gandhi rende bijvoorbeeld de marathon van Londen zonder menstruatieproducten. Ik kreeg dat jaar ook veel meer cliënten. Hieruit blijkt dat er meer behoefte is aan informatie.’

Vier seizoenen

Een manier om meer grip op de menstruatiecyclus te krijgen, is het begrijpen van de verschillende fases hiervan. Hormoonspecialist Maisie Hill introduceerde in haar boek De Cyclusstrategie dat de menstruatiecyclus ingedeeld kan worden in vier periodes, die ook wel de seizoenen worden genoemd. Ieder seizoen heeft verschillende kenmerken die als kracht gebruikt kunnen worden. De eerste fase is de menstruatie. Deze fase wordt ook wel vergeleken met de winter. In deze fase daalt de lichaamstemperatuur en zijn de hormonen op hun laagst. De winter is hét moment voor rust, reflectie en het stellen van doelen voor de aankomende periode. De tweede fase is de folliculaire fase oftewel de lente. Dit is de fase waarbij de eitjes rijpen in de eierstok. Het oestrogeenniveau begint te stijgen en je voelt je nieuwsgierig, energiek en gemotiveerd. Dit is de perfecte periode om plannen te maken en nieuwe projecten op te zetten. Na deze fase volgt de ovulatie oftewel de eisprong. Deze zomerfase duurt heel kort: zo’n 24 tot 48 uur. Het oestrogeen bereikt een hoogtepunt. Dit is een fase voor uitvoering; je voelt je zelfverzekerd, sterk en aantrekkelijk en kunt de doelen die je hebt gesteld waarmaken. De laatste fase is de luteale fase, oftewel de herfst. Deze fase is bij uitstek geschikt voor afronding, editen en oog voor detail. De hoeveelheid progesteron neemt toe en je voelt je rustiger en meer naar binnen gekeerd. De laatste dagen in de luteale fase voor de ongesteldheid wordt de premenstruele fase genoemd en gaat vaak gepaard met beginnende menstruatieklachten.
Ook Verstappen gebruikt deze termen in haar werk. ‘De seizoenen zijn een handige tool om de voordelen van iedere fase te visualiseren en de krachten van elk seizoen optimaal te benutten. Voor mensen die meer willen leren over hun cyclus is het een hele mooie analogie omdat iedereen weet hoe de seizoenen werken’, licht ze toe. Het begrijpen van verschillende fasen van de cyclus is een belangrijke vaardigheid om ons ritme hierop aan te passen. ‘Voor een optimale productiviteit zou iedere vrouw moeten werken rondom haar cyclus. Mensen pushen tijdens hun luteale fase werkt bijvoorbeeld averechts. Als je jezelf moet pushen terwijl je hartstikke moe bent, ga je over grenzen heen. We zouden er meer mee opschieten als vrouwen hun eigen ritme mogen bepalen.’

‘Een gezonde cyclus kent veel voordelen.’

Twee systemen

Het productiviteit gedreven karakter van onze maatschappij komt volgens Verstappen voort uit een lineaire masculiene cultuur. In dit systeem wordt een belangrijk aspect achterwege gelaten: het vrouwelijke cyclische ritme. Ze licht toe: ‘Mannen hebben één klok in hun lichaam: een circadiaans ritme oftewel een dag- en nachtklok. Mensen die geboren zijn in een typisch vrouwenlichaam hebben twee biologische klokken: een circadiaans ritme én een infradiaans ritme. Dit laatste ritme is een cyclus die langer duurt dan 24 uur, namelijk gemiddeld 28 dagen. Het lichaam hanteert deze twee klokken tegelijkertijd en het is belangrijk dat ze in balans blijven, zodat ze elkaar positief kunnen beïnvloeden. In de praktijk wordt dit niet vaak gedaan; er wordt van mensen verwacht dat ze iedere dag hormonaal hetzelfde zijn en volgens het 24-uursriedeltje leven. Hierdoor wordt ook hun circadiaans ritme beïnvloed. Als je jezelf blijft pushen en niet in integriteit naar je cyclus leeft, haal je jezelf meer stress op de hals.’
Hoe kun je er dan voor zorgen dat deze twee systemen beter samenwerken? Volgens Verstappen is de oplossing eenvoudig: ‘Ik raad mensen altijd aan dat ze alles wat ze weten over planning, agenda’s en kalenders overboord gooien en hun taken per week bekijken. Voel op zondagavond of maandagochtend waar je in je lichaam bent en wat je aan denkt te kunnen deze week. Veel mensen werken met dagtaken, en voelen zich teleurgesteld als ze deze niet kunnen volbrengen. Als hun energie laag is hebben ze sneller het gevoel gefaald te hebben. Ik raad mensen daarom altijd aan hun hele structuur aan te passen aan hun cyclus, zodat ze hierop kunnen anticiperen. Mijn assistent weet bijvoorbeeld waar ik in mijn cyclus ben en wat ze dus op welk moment het beste kan plannen.’

Voordelen

Niet alleen het infradiaanse ritme is gebaat bij het volgen van de cyclus, maar het hele lichaam. ‘Een gezonde cyclus en de hormonen die hierbij vrijkomen kent veel voordelen, zoals botgezondheid, hartgezondheid, verbeterde cognitieve functies, toename van spiermassa, een gezond metabolisme en de opname van vitale mineralen en vitaminen. Vrouwen zijn hier totaal niet over geïnformeerd.’ Verstappen vindt het dan ook bezwaarlijk dat hormonale anticonceptiemiddelen die de natuurlijke cyclus platleggen, zoals de pil of de hormoonspiraal, zonder blikken of blozen worden voorgeschreven als middel tegen een onregelmatige cyclus en menstruatiepijn. ‘Veel vrouwen ervaren dezelfde klachten wanneer ze weer stoppen met de pil als toen ze begonnen. Het werkt als een pleister, maar niet als genezing. Het is vanuit een biologisch oogpunt bekeken storend om geen cyclus te hebben. De hormonen die tweehonderd functies in het lichaam vervullen, kunnen deze rol niet uitvoeren omdat je niet ovuleert.’
Toch is de pil het meest gebruikte anticonceptiemiddel. ‘Ik vind het heel bizar dat vrouwen hun hele cyclische systeem platleggen terwijl we maar heel kort vruchtbaar zijn. Ons eitje leeft 24 tot 48 uur. Omdat sperma tot vijf dagen in onze crypten in de baarmoedermond kan overleven, is ons fertile window zes dagen. Mannen zijn daarentegen 24 uur per dag vruchtbaar.’ Het probleem ligt volgens Verstappen bij het niet geven van informatie. Een cyclus ontwikkel je alleen door te ovuleren, iets dat niet gebeurt wanneer iemand de anticonceptiepil slikt. Het idee dat je een regelmatige cyclus ontwikkelt door het slikken van de pil is dus een fabel.

Onderliggende oorzaken

Menstruatiepijn is vaak een reden voor gebruik van de anticonceptiepil. Verstappen gelooft dat deze pijn vaak voortkomt uit onderliggende oorzaken. ‘Je kunt heftige menstruatiepijn voorkomen door goed naar je lichaam te luisteren en te achterhalen waar die pijn vandaan komt. Het feit dat pijn zo genormaliseerd is in onze samenleving vind ik schrikbarend. Ik had vroeger ook enorme menstruatiepijn, tot overgeven aan toe. Ik ben erachter gekomen dat ik een nutriëntentekort had en dat mijn bekken niet helemaal recht stond. Sinds ik hiernaar ben gaan luisteren en mijn cyclus de ruimte heb gegeven, ervaar ik geen pijn tijdens de menstruatie meer.’
Volgens Verstappen kan de menstruatiepijn die vrouwen ervaren verschillende oorzaken hebben, van hormonaal tot inflammatoir en van mineraaltekorten tot insuline-overschotten. Om de oorzaak te achterhalen geeft ze haar cliënten een uitgebreide vragenlijst mee. Maar vaak kunnen een paar kleine aanpassingen al een groot verschil maken. ‘Gezond eten, voldoende slaap en geen stimulerende middelen als alcohol en nicotine voor je gaat bloeden helpt. Daarnaast vinden mensen het vaak niet prettig sociaal te zijn tijdens de (pre-)menstruele fase, dus ik raad ze aan deze afspraken te verzetten. Ik zeg dat PMS (premenstrueel syndroom) altijd Providing Myself with Space betekent, op zowel fysiek, mentaal als sociaal vlak zodat je je lichaam de ruimte geeft om te doen wat het moet doen.’

Cyclus als feminiene kracht

Ruimte geven aan de cyclus hoeft dus niet heel veel moeite te kosten. Verstappen: ‘Accepteer dat je in een cyclisch lichaam geboren bent en probeer je niet te schikken naar een 24/7-lichaam. Ik ben zelfstandig ondernemer en heb hierdoor de luxe te kunnen bepalen wanneer ik werk. Ik werk bijvoorbeeld drie weken non-stop, ook in het weekend, en neem de week voor mijn menstruatie vrij. Zo werk ik het productiefst. Maar ook mensen in loondienst zouden de ruimte moeten krijgen hun ritme af te stemmen op de cyclus. Het is bizar dat mensen hun eigen biologie negeren om een systeem met een baas die 24-7 productiviteit eist te pleasen. Ten tweede is het fijn om voor jezelf in kaart te brengen wat jouw sterkste kwaliteiten zijn in iedere fase van je cyclus en hoe je deze kunt inzetten. Het bijhouden van een dagboek kan hierbij helpen. Je kunt jezelf dan beter in context plaatsen en relativeren.’
Een ideale maatschappij waarin ruimte wordt gegeven aan de cyclus ziet er volgens Verstappen als volgt uit: ‘Menstruatie is een heel groot en belangrijk onderdeel van het leven van een persoon met een baarmoeder. Daarom zou menstruatie-educatie verplicht moeten zijn vanaf een jaar of zes voor een stukje bewustwording en normalisering. Daarnaast zouden menstruatieproducten natuurlijk en gratis mogen zijn. Ieder bedrijf zou een optie moeten bieden menstruatieverlof op te nemen. Daarnaast is mijn wens dat mensen in hun relatie het gesprek over menstruatie kunnen openen, ook met generaties boven hen, zodat er gezonde, kritische gesprekken ontstaan. Ik hoop vooral dat iedereen de kalender beter in gaat richten naar de cyclus.’

Iris Verstappen is een gecertificeerd holistisch menstruatiecoach gespecialiseerd in hormoongezondheid. Ze heeft een academische achtergrond in antropologie en vrouwenstudies en heeft holistische hormoongezondheid, traditioneel vroedvrouwschap, trauma-geïnformeerd coaching, feminiene belichaming en yoga gestudeerd. Haar werk richt zich op de menstruatie- en levenscycli, met een dominante focus op het begrijpen van het lichaam. Meer informatie is te vinden op haar website en via haar Instagrampagina @cycleseeds.