Woensdag Dwarsdag: Spijt is een groot woord

Spijt is een groot woord

Maar misschien het enig juiste. Ik was, een jongeling nog, erg onder de indruk van persoonlijke ontwikkeling. Ik zag er een kans in op zelfbevrijding. Door de weg naar binnen te gaan kun je de wereld buiten beter aan.

En ik kreeg gelijk. Ik werd effectiever in de omgang met mijzelf en anderen. Ik leerde een nieuwe taal kennen en wist de stilte in mijzelf te benutten. De weg naar binnen biedt zicht op een universum en de kans op grotere effectiviteit. Vind ik nog steeds.

Bij de Baak, waar ik lange tijd directeur was, baseerde ik het instituut op die ‘ontdekking’. Het gaat niet zozeer om management, maar veeleer om leiderschap. Het vermogen jezelf in te zetten en daardoor anderen ruimte en richting te geven. Koers. Het betaalde zich uit. Ik werd als expert erkend en kreeg uitnodigingen om erover te spreken.

Ik maakte de hausse in leiderschapstrainingen mee en ik ging er met de Baak in voorop. Voor leiderschap moest je bij ons zijn.

Maar het ging kriebelen. En de kriebel werd jeuk. Deed ik misschien mee aan een afleidingsmanoeuvre? Want bij de ruimte die wij namen om over onszelf te spreken ontstond een blinde hoek. Geen voordeel zonder nadeel. We spraken niet over politiek en samenleving, niet over macht en eigendomsverhoudingen. We stelden al ons vertrouwen in goede bedoelingen en in goed gedrag. Het goede zal overwinnen.

Dat vind ik nu naïef. En verwijtbaar naïef. Eigenlijk gaven wij cursussen: ‘je best doen’. Eigenlijk ging het over aanpassen, om invoegen en bijdragen. Aangepast en ongevaarlijk gedrag vertonen.

Ik deed dezelfde ontdekking als William Deresiewicz, een hoogleraar aan Harvard. Hij noemt zijn briljante studenten ‘excellent sheep’. En hij bedoelt dat niet als compliment. Nette jongelui die hun best doen. Maar nergens echte en fundamentele vragen bij stellen. ‘De markt werkt, organisaties dienen geleid, winst moet gemaakt en van competitie worden we allemaal beter’.

Ik twijfelde steeds meer aan het systeem. Vraag me af, nu ik wat meer naar buiten en wat minder naar binnen kijk, of het eigenlijk wel deugt. De onrechtvaardigheid is geen toeval. Het is bedoeld. Het buit uit. Maakt misbruik. De eigendomsverhoudingen betalen zich uit, maar wel steeds naar dezelfden. Je verdient meer met ‘hebben’ dan met ‘doen’, werken. En de inzet van velen is goedbedoeld maar naïef. Ze houden het systeem in stand en versterken het.

We zijn schapen. Als we geen vragen stellen, stellen als het moet. Als we ons keurig voegen in de verhoudingen die ‘voor iedereen het beste zijn’. Want dat zijn ze niet.

En sinds die tijd ben ik wat minder gezellig. Bozer soms. En ook minder keurig. Maar veel erger zou het zijn als ik, in mijn aangepaste zwijgen, mijzelf zou kwijt raken. Want dat heeft de weg naar binnen mij wél geleerd.

Als je gaat marchanderen, neemt je zelfrespect af. En dat verliezen, valt niet te vergoeden. Ik hoor mijn vrienden vaak een betoog beginnen met: ‘ik ben geen activist’. Ik ervaar dat als onverantwoord gedrag. Een vorm van onverschilligheid. Ik begin mijn betoog vaak met ‘ik ben activist’. Omdat ik straks van mijn kinderen niet een achterdochtige vraag wil krijgen: ‘Pap wat deed jij, toen dat gebeurde?’ Als je niet in het verzet zat, is mijn stelling, dan heb je iets niet goed gedaan.

Harry Starren

Woensdag Dwarsdag columns zijn openhartige verhalen met een randje, een ‘bite’ of een stimulans om positieve verandering in gang te zetten.