Woensdag Dwarsdag: Polarisatie

Waarom raakt onze maatschappij zo verdeeld? Ik ben niet de eerste die iets schrijft over polarisatie, noch zal ik de laatste zijn. Mijn korte antwoord is: ‘Je oogst wat je zaait.’

Welke waarden koestert een maatschappij? De Oude Grieken hadden vier deugden, te weten: voorzichtigheid, rechtvaardigheid, gematigdheid en moed. Deze waarden moesten de gemeenschap ‘stabilitas’ brengen. Rust en voorspoed. Het Christendom voegde ‘geloof, hoop en liefde’ toe, plus de notie van elkanders hoeder zijn. Samen vormen deze waarden de klassieke ‘zeven deugden’. De mens leefde niet voor alleen zichzelf, maar had de plicht om de gemeenschap te dienen. Zo niet voor ‘vaderland’, dan minstens voor God.

We trekken ‘zevenmijlslaarzen’ aan, maar sinds de verlichting en de industrialisatie staat het individu centraal. Je deed niet langer vanzelfsprekend hetzelfde werk als je vader, maar zocht je eigen pad. Ook in de liefde diende je zelf een weg te vinden. Romantische liefde werd de norm: familie en ouders bepaalden niet langer wie je huwde. We werden ‘baas in eigen leven’.

Wat gebeurde er tussentijds met waarden zoals voorzichtigheid, rechtvaardigheid, gematigdheid,  moed, geloof, hoop en liefde? Steeds minder, eigenlijk. De klassieke waarden werden vervangen door nieuwe waarden, waarbij het individu steeds centraal stond. Vermoedelijk zitten we inmiddels als maatschappij in het tijdperk van het ‘hyperindividualisme’, maar weten we dat zelf nog niet (zoals mensen in de Bronstijd ook niet wisten dat hun tijd zo zou gaan heten).

We houden nu vooral van mensen die ‘authentiek’ zijn. Een andere waarde die we koesteren is ‘kwetsbaarheid’, maar dan in het jasje van Brené Brown. Kort samengevat: het individu moet zich kwetsbaar kunnen opstellen, zodat we elkaar goed kunnen begrijpen en iedereen zichzelf goed kan ontwikkelen. De boodschap sloeg aan, maar werd steeds vaker opgerekt tot ‘het recht om te zeggen dat je je gekwetst voelt’.

Inmiddels zien we, met name in en rond de politiek, een nieuw fenomeen: het individu bepaalt zijn eigen waarheid. Stephen Colbert introduceerde hiervoor een term: ‘thruthisness’. Het begrip heeft inmiddels een eigen Wiki-pagina, met uitleg: ‘Truthiness is the belief or assertion that a particular statement is true based on the intuition or perceptions of some individual or individuals , without regard to evidence, logic, intellectual examination, or facts.’
Het fenomeen is ook bekend onder de noemer ‘my thruth’.

Lucinda Holdforth  gooide recent een knuppel in het hoenderhok met een klein boekje: 21st-Century Virtues: How They Are Failing Our Democracy (2023). Zij wijst erop dat waarden als ‘authenticiteit’ en ’kwetsbaarheid’ zowel ‘unhelpfully subjective’ als ‘self-referential’ zijn. Spijker. Kop.

Ik denk dat de historische gang van een dominant ‘wij’ naar een dominant ‘ík’ binnen onze waarden, veel verklaart. Iedereen claimt het gelijk van de wereld, vanuit zijn of haar eigen bubbel. Daarna vallen zaken vrij eenvoudig uit elkaar, omdat iedereen alles anders ziet. Holdforth pleit voor een herwaardering van ‘feiten’ en een kritische blik op onze waarden.

Op een dag kijken historici terug naar onze tijd en concluderen ze wellicht dat de polarisatie in dit tijdperk van het hyperindividualisme het begin van het einde was. Tussentijds is mijn bescheiden doktersrecept: meer ‘wij’, minder ‘ik’.

Wouter de Koning, publicist, schrijver

Woensdag Dwarsdag columns zijn openhartige verhalen met een randje, een ‘bite’ of een stimulans om positieve verandering in gang te zetten.