Verwachting van invloed op pijnervaring

Verwachtingen blijken van invloed te zijn op hoe we pijn ervaren en wat we leren van pijn. Hoe meer pijn je ervaart, hoe meer pijn je voelt terwijl de werkelijke pijn misschien minder is. Maar het omgekeerde is daardoor ook waar. Hoe lager de pijnverwachting, hoe lager de pijnervaring. Dit tonen UvA-psychologen Marieke Jepma en Johnny van Doorn aan in samenwerking met collega’s uit de VS van de University of Colorado Boulder in een nieuwe studie. De resultaten zijn gepubliceerd in Nature Human Behaviour.

De onderzoekers vonden bewijs voor twee mechanismen die er samen voor kunnen zorgen dat verwachtingen over pijn in stand blijven terwijl deze niet overeenkomen met de realiteit. Het proces kan daarbij negatief maar ook positief uitwerken. ‘Als je na een operatie bijvoorbeeld verwacht dat bewegen erg pijnlijk is, maar op een dag merkt dat dit wel meevalt, zou je geneigd kunnen zijn dit aan toeval toe te schrijven en je niet realiseren dat je aan het herstellen bent. En omgekeerd, als je verwacht dat je pijn zal afnemen maar nog geen pijnafname ervaart, zal je dit misschien wijten aan “een slechte dag” in plaats van aan het niet werken van een behandeling. Deze processen spelen mogelijk een belangrijke rol bij de ontwikkeling van chronische pijn’, besluit Jepma.

Jepma en haar collega’s deden twee experimenten waarin ze proefpersonen pijnlijke hitteprikkels gaven en keken naar ervaren pijn en hersenactiviteit. De hitteprikkels werden toegediend op arm of been met een thermode, een soort metalen plaatje dat op temperatuur kan worden ingesteld. Om effecten van verwachtingen te onderzoeken, kregen proefpersonen eerst specifieke verwachtingen bij ‘visuele cues’ ofwel visuele aanwijzingen aangeleerd: sommige cues werden geassocieerd met een hoge temperatuur en andere juist met een lage temperatuur.

In een volgende, cruciale fase van de experimenten werden de cues gevolgd door hitteprikkels, maar waren de aanwijzingen niet meer voorspellend voor de intensiteit van de hitte. Hiervan waren de proefpersonen niet op de hoogte. Op die manier konden de onderzoekers kijken of de cues van invloed waren op hoe de proefpersonen de pijn ervoeren. Ook keken ze of de proefpersonen mettertijd leerden dat de cues en de werkelijkheid (de toegediende hitteprikkel) niet langer met elkaar overeenkwamen.

Zodra minder pijn werd ervaren dan verwacht, stelden proefpersonen hun verwachtingen voor de volgende test meer naar beneden bij dan als ze vooraf een lage pijn-cue hadden gezien. In beide gevallen leerden de proefpersonen meer van informatie die overeenkwam met hun oorspronkelijke verwachting, en negeerden bewijs dat daar tegenin ging. Dit noem je een confirmation bias, een voorkeur voor bevestiging. ‘Deze confirmation bias kan verklaren waarom verwachtingen zo volhardend kunnen zijn, zelfs als mensen worden geconfronteerd met bewijs dat hun verwachtingen tegenspreekt’, aldus Jepma.