Uitslapen is slecht voor je gezondheid. Maar stop er niet mee.

Een grotere kans op psychologische klachten, longproblemen en je sterft vroeger. Het klinkt alsof je je uitvaart wel kan gaan plannen. Dat zijn de grimmige conclusies van een onderzoek naar de gezondheidsverschillen tussen mensen die vroeg of juist laat opstaan. Laat opstaan is slecht voor de gezondheid. Maar betekent dat dan dat we voortaan allemaal vroege vogels moeten worden?

Sociale jetlag

De meeste nachtbrakers kennen dit scenario maar al te goed. ’s Avonds stap je vol goede moed vroeg in bed omdat je de volgende dag vroeg op moet. Vervolgens lig je uren wakker, slaap je onrustig en schrik je wakker als plotseling een sirene afgaat. De wekker. Tegen het weekend ben je zo bekaf dat je op zaterdag ver voorbij je normale tijd doorslaapt om al die verloren slaap een beetje goed te maken. Dit klinkt misschien normaal, maar het is een belangrijk teken van slaaptekort. Ook heb je waarschijnlijk iets dat wetenschappers nu ‘sociale jetlag’ noemen. Het is de term voor het verschil tussen wanneer en hoelang we doordeweeks slapen en hoelang we in het weekend slapen, als we het zelf kunnen bepalen.

Gezondheidsproblemen door slaapgedrag

Het onderzoek concludeert dat hoe groter de sociale jetlag is, hoe groter de gezondheidsproblemen zijn. De wetenschappers vonden onder andere een grotere kans op hart- en vaatziekten, spijsverteringsproblemen en een grotere kans op overmatig drankgebruik en roken. Till Roenneberg, is professor in chronobiologie en werkte mee aan het onderzoek. Zij meent dat de nachtbrakers door hun werk of school worden gedwongen eerder op te staan. We dwingen mensen die vroeg opstaan niet om tot laat door te werken, dat zouden ze immers niet kunnen. Daar zouden ze op termijn ziek van worden. Waarom dwingen we de nachtbrakers dan wel om vroeg te beginnen, als dat leidt tot ernstige gezondheidsproblemen

Leven als een nachtbraker

Maar wat moeten de nachtbrakers dan doen? Moeten ze ophouden met uitslapen in het weekend en net als doordeweeks, hun wekker zetten en op tijd uit bed komen? Dan blijft hun waak-slaapritme in stand en is het veel minder moeilijk om na het weekend weer op tijd uit bed te komen. ‘Dat is het slechtste dat je kan doen’ zegt Roenneberg. Zij gelooft dat er niets inherent ongezond is aan het zijn van een nachtbraker. ‘Als je vijf dagen lang niet genoeg hebt geslapen, kan je dat maar beter inhalen. Dat inhalen moet je doen op het moment dat voor jou het beste werkt, en dat is later.’ Wanneer we slapen en wanneer we wakker zijn is geen kwestie van gewoonte of discipline. Het wordt bepaald door onze biologische klok, die op zijn beurt voor ongeveer vijftig procent wordt gestuurd door onze genen. De rest is het gevolg van onze leefomgeving en leeftijd. Twintigers slapen gemiddeld gezien het langst uit en naar mate we ouder worden neemt dat af.

Vooroordelen over slaapgedrag

Een collega chronobioloog, Malcolm von Schantz, vindt dat we onze mening over uitslapen moeten bijstellen. ‘We hebben allerlei vooroordelen over mensen die laat opblijven. Ze zouden allerlei verderfelijk gedrag vertonen in die tijd en uitslapen is voor luie mensen. Maar eigenlijk is het gewoon je biologie.’ In feite zijn er niet alleen nachtbrakers en vroege vogels. De slaapperiodes lopen over een spectrum waarbij sommigen extreem vroeg opstaan en anderen juist heel laat. Weer anderen zitten ergens in het midden. Simpelweg vroeger opstaan om die genetische behoefte aan te passen werkt niet. Het enige dat het je oplevert is nog meer slaapgebrek. In plaats daar van kunnen we beter ons gedrag als we wakker zijn (en het licht is) aanpassen.

Biologische klok verzetten

Onze biologische klok wordt voornamelijk beïnvloed door de opkomst en ondergang van de zon. Maar veel van ons komen zonlicht tekort en hebben juist teveel kunstlicht. Daardoor voelen we ons later slaperig. Nachtbrakers hebben hier het meeste last van. ’s Ochtends is het daarom belangrijk om veel zonlicht op te pikken en ’s avonds juist zoveel mogelijk licht – met name van beeldschermen – te vermijden. Ook voor scholen en werkgevers is er een taak weggelegd. Door ruimer te zijn met hun begin- en eindtijden, kunnen mensen hun werktijden aanpassen aan hun persoonlijke biologische klok. Maar volgens professor Roenneberg kunnen we nog wel een stapje verder gaan. Zij vindt dat de maatschappij de plicht heeft om onze slaapverstorende omgeving aan te passen. ‘Het is de taak van de maatschappij om dit op te lossen. Het is de taak van de maatschappij om meer zonlicht toe te laten in kantoren en mensen toe te staan zelf te bepalen wanneer zij met een beeldscherm in contact willen komen.’