Nieuwe emotie: milieu melancholie

‘Een jonge man dacht dat hij nog vijf jaar te leven had. Niet omdat hij ziek is en ook niet omdat er iets mis is met hem, maar omdat hij denkt dat het leven op aarde over vijf jaar onmogelijk is.’ Aan het woord is Kate Schapira, klimaat-therapeut. Ze is geen psycholoog en heeft geen diploma in maatschappelijk werk. Haar ‘therapie’ bestaat vooral uit luisteren en het stellen van kritische vragen. Zelf vergelijkt ze haar werk met dat van een rouwcoach. Alleen rouwen deze mensen om het verlies van ons huidige klimaat.

Nieuw werkveld

Andere professionals op het gebied van geestelijke gezondheid leren net pas over deze nieuwe emotie. Renee Lertzman is psycholoog en bestudeert de mentale en emotionele gevolgen van klimaat verandering. Zij gelooft dat nog maar weinig mensen hun rouw om het langzame verlies van de aarde heeft geaccepteerd. Veel mensen beginnen zich in een staat van geremde rouw. Ze heeft er zelfs een woord voor: omgevingsmelancholie. ‘Ik denk dat de reden voor omgevingsmelancholie ligt in het feit dat we er niet over praten’, aldus Lertzman. Volgens haar schrikken veel mensen van de harde feiten over ons veranderende klimaat, zodra ze zich erin verdiepen. Mensen moeten hun bestaande beeld van de aarde en ons milieu plotseling extreem bijstellen. Hun verwachtingen zijn niet meer juist. ‘Het is moeilijk en overweldigend om echt te begrijpen wat die klimaatveranderingen gaan betekenen. Het is nog moeilijker om de rol van de mensheid daarin te onderkennen.’ Daarom ontkennen veel mensen nog steeds hun eigen rol. Ze willen het niet weten of volgen het nieuws met een ogenschijnlijke apathie. Maar volgens Lertzman is het geen echte apathie. ‘Het ziet er uit als apathie, maar het is geen zelfbescherming. Het is een manier voor mensen om, om te gaan met de ingewikkelde emoties die ze voelen bij deze zaak.’

Lise van Susteren noemde het pretraumatisch stresssyndroom: het gevoel van angst en vrees dat heerst onder veel klimaatwetenschappers, -advocaten en journalisten. Zij denkt dat deze klachten in de toekomst alleen maar zullen toenemen.

Ecopsychologie

Daarom zijn een aantal psychotherapeuten een nieuwe werkveld aan het ontginnen: de ecopsychologie. Deze mensen moedigen hun patiënten aan om hun eigen machteloosheid aangaande het klimaat te accepteren en pauzes te nemen om te mediteren of in contact met de natuur te zijn. Meer onderzoek in dit nieuwe veld is noodzakelijk, zo blijkt bijvoorbeeld uit de enorme psychologische crises die volgden op orkaan Maria in Puerto Rico. Na deze natuurramp leden veel inwoners aan posttraumatische stressstoornis. Zelfs het aantal zelfmoorden nam sterk toe na de orkaan. Mensen waren niet alleen geschrokken, ze vreesden voor de toekomst.

Ook in het noorden van Canada zien wetenschappers meer angst en rouw, met name onder de inheemse Inuit. Door de smeltende rivieren kunnen zij hun jacht- en visgebieden niet meer bereiken. Hun traditionele manier van leven wordt ze door het veranderende klimaat ontnomen. Een feit waar ze zelf niets aan kunnen veranderen. Het is ecologische rouw.

Nieuwe helden

Het onder ogen zien van de schaal van het probleem kost moed en doorzettingsvermogen. Jongeren die op dit moment kiezen voor een carrière op het gebied van milieu, leefomgeving en klimaat zijn de nieuwe helden. Toch is het niet de eerste keer dat de mensheid geconfronteerd wordt met een overweldigend gevaar. Onze geschiedenis kent genoeg voorbeelden van hoe we dachten, ons voelden en reageerden op een existentieel gevaar. Denk bijvoorbeeld eens aan Winston Churchills speech tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij bleef niet bevroren stilstaan, niet in staat iets te doen. ‘We shall fight on the beaches. We shall fight on the landing grounds. We shall fight in the fields and in the streets. We shall fight in the hills. We shall never surrender’, aldus zijn legendarische woorden. Het klimaatprobleem is van een soortgelijke grootte.

Daarom moeten we, tegen alle kansen in, doen wat Churchill voorstelde. We moeten de moeilijke weg die we te gaan hebben erkennen. Onze gevoelens van vrees en wanhoop voelen en vervolgens besluiten beter te doen. Angst is geen actie. Zorgen zijn geen oplossing. We zijn klimaatsoldaten, geen slachtoffers. Wat we nodig hebben is het gevoel van samenhorigheid, solidariteit en kracht.

Dus, waar wil jij het over hebben?