Hoop

In zijn boek ‘De onderwerping, Een geschiedenis over de verhouding van de mens tot de natuur’ dat ik al eens eerder besprak voor de Betekenis Boeken Club, schrijft de historicus Philipp Blom: ‘De verdrijving uit het paradijs geheel zonder engelen en zonder heilsgeschiedenis is een smartelijke ervaring, want mensen blijken een overweldigend verlangen naar engelen en verlossing te hebben. Ze huiveren in de nieuwe, vreemde natuur, want ze hebben nog geen begrippen om haar te beschrijven, en ze hebben nog niet begrepen dat hun verdrijving ook hun bevrijding is.’

De mens als heerser en beheerder van de natuur is ook losgeslagen en eenzaam. Aan wie is er verantwoording af te leggen dan aan zichzelf? Welke context is er nog om het eigen handelen aan te toetsen? Het concept van de ‘aarde onderwerpen’ wordt door Philipp Blom uitgewerkt door de geschiedenis van de mens te beschrijven in kunst en cultuur. Oude verhalen zoals het Gilgamesj-epos waarin de mens de goden probeert te overvleugelen door net als zij in eeuwigheid te leven, wat overigens jammerlijk mislukt. Dat oude thema keert ook terug in het verhaal van ‘Odysseus, en zijn egomanische amok loopt vooruit op Faust, Prometheus en Orpheus — er is nauwelijks een hedendaags verhaal, van Hollywood tot Netflix, via Fortnite en de vertelpatronen in de media, dat niet altijd nog op het archetype van het Gilgamesj-epos teruggrijpt.’

Zijn boek ‘De Onderwerping’ is daarmee geen vrolijk stemmend boek geworden. ‘Die homo sapiens kan de natuur niet onderwerpen want hij kan niet eens zijn eigen natuur begrijpen, laat staan beheersen, en hij raakt daarom verstrikt in eindeloze emotionele conflicten.’

Maar kijk, Philipp Blom komt nu met een nieuw boek, getiteld ‘Hoop’. De journalist Laura de Jong spreekt hem in De Volkskrant hierover. ‘In ‘Hoop’ ontleedt Blom het begrip in zeven essay-achtige brieven aan een denkbeeldige student. Wat is hoop? Waarom hebben we het nodig? Waar komt het vandaan? Kun je in deze tijd nog hoop hebben?’

Verderop in hun gesprek komt Philipp Blom op de vraag waarom hoop in deze seculiere tijd ingewikkelder is, met dit antwoord: ‘Hoop is een religieus idee. Een idee dat stamt uit de joods-christelijke traditie waarin het gaat om vooruitgang, de toekomst kan beter zijn dan het verleden. In veel andere culturen is dat niet zo, daar is de tijd een circulair gebeuren van geboorte tot dood, van de seizoenen, het gaat steeds door. Toekomst en het verleden zijn min of meer hetzelfde. Met het joodse idee dat er een messias zou komen die gerechtigheid zou brengen, was er een doel in de toekomst waar we naartoe konden werken: de wereld zo veranderen dat de messias zou kunnen komen. In zo’n wereld kun je dus hopen.’

‘Als we over hoop praten, dan praten we eigenlijk daarover. Over een persoonlijk idee van zin, van een zin die groter is dan jijzelf, van een verhaal, een gemeenschap, iets waarmee je je kunt identificeren. Dat kan een maatschappelijk doel zijn, te maken hebben met familie of werk. Maar zonder zin is het heel moeilijk een hoopvol leven te leiden.’

Philipp Blom gelooft niet (meer) in een God – zeker niet die uit zijn jeugd – maar wat gaat er met het badwater mee het raam uit? Geloven is altijd verbonden geweest met de zin van een bestaan. Dus is er hoop zonder zin en is er zin zonder een dieper weten van een groter verhaal? Mooi hoe Laura de Jong dan vraagt naar hoe lezers zijn boek zullen reageren als ze het na lezing hebben weggelegd.

Wat hoopt u dat mensen na het lezen van dit boek zullen onthouden?

‘De moed om door te vragen. Doorvragen betekent dat je de realiteit niet als gevangenis accepteert omdat ‘die nu eenmaal zo is’, want in zo’n wereld is er geen hoop omdat er niets kan worden veranderd. Alleen als we doorvragen, ontstaan er nieuwe mogelijkheden, dus als we zeggen: ja, maar kan het ook anders? Is er ook een andere manier? Is de manier waarop we op die doelen afgaan wel goed? Wat wil ik eigenlijk in mijn leven? Dan kun je ook hopen.’

Hoop is er dus als je de moed hebt door te vragen. Door te vragen op vragen, door te vragen op vastgelopen verhalen, door te vragen op ‘zo-is-het-nu-eenmaal’ instituten.

Ron van Es, hoofdredacteur Betekenis Boeken Club

Niet alleen Philipp Blom schrijft over hoop, ook Nick Cave kwam er vandaag over te spreken in zijn nieuwe Red Hand File. ‘I wrote in Faith, Hope and Carnage, ‘Hope is optimism with a broken heart’. This means that hope has an earned understanding of the sorrowful or corrupted nature of things, yet it rises to attend to the world even still. We understand that our demoralisation becomes the most serious impediment to bettering the world. In its active form, hope is a supreme gesture of love, a radical and audacious duty, whereas despair is a stagnant rejection of life itself. Hope becomes the energy of change.’

29 maart bespreek ik samen met mensen het boek van Nick Cave ‘Geloof Hoop en Ravage’ tijdens een zogenaamde Betekenis Boeken Club Dag in Klooster Huissen. Voor slechts 45,- (onkosten klooster, en incl. lunch) nodig ik je uit om erbij te zijn. Check hier om je in te schrijven: https://www.optimistmagazineonline.com/geloof-hoop-en-ravage/