Het onderwijsvragenboek laat zien dat het anders kan

Jaarklassen, eindexamens en lange zomervakanties. Standaard lesmethodes, gemiddelden en stilzitten. Huiswerk, cijfers en cognitieve ontwikkeling. We gaan ervan uit dat er uitgebreid is nagedacht over ons onderwijssysteem. Dat het systeem goed is en gebaseerd is op wat het ‘juiste’ is voor de ontwikkeling van de mens. Maar is dat wel zo?

Het onderwijsvragenboek dat dinsdag 1 oktober 2019 werd gelanceerd onderzoekt 21 fundamentele elementen van ons onderwijssysteem. Het boek geeft antwoord op vragen als: hoe is het onderwijssysteem zo gekomen, wat zijn de voor- en nadelen en kan of mág het ook anders? Pas als we het antwoord hebben op deze vragen, kunnen we doelbewuste keuzes maken over hoe het onderwijs goed ingevuld kan worden. Het boek geeft context aan een onderbuikgevoel dat zegt dat er iets niet klopt in ons onderwijs en laat zien dat het anders kan.

Erfenissen

De verschillende onderdelen van het onderwijssysteem blijken niet te zijn ontwikkeld vanuit wetenschappelijke inzichten of vanuit breed gedragen ervaringen van wat goed is voor de ontwikkeling van de mens. Zoals bij veel andere systemen blijkt ook ons onderwijssysteem grotendeels een ‘historische toevalligheid’. Het systeem is zo gegroeid en we blijven dingen zo doen omdat we het altijd zo deden. Elementen en bouwstenen van het systeem zijn ontstaan in verschillende periodes en zijn een weerspiegeling van die tijd. Elementen als jaarklassen, aparte vakken en de focus op cognitie zijn erfenissen van het tijdperk waarin ze ontstonden.

Hoewel sommige elementen van het huidige systeem voordelen hebben, met name op het gebied van efficiëntie (bijvoorbeeld de standaard lesmethodes en het centraal examen), blijken die niet op te wegen tegen de nadelen. Het boek wijst ook uit hoe opvallend het is dat veel gewoonten in het onderwijs juist contraproductief werken op leren en een evenwichtige persoonlijke ontwikkeling. Uit het boek blijkt dat veel gewoonten zelfs haaks staan op wat nodig is voor een samenleving waarin aandacht, diversiteit, verbinding, samenwerking, autonomie en verantwoordelijkheid centraal staan.

Nieuwe opzet

De fundamentele verandering van onze samenleving vraagt om een nieuwe opzet van het onderwijssysteem. Waarbij we ons bewegen van systeemgericht onderwijs naar mensgericht onderwijs. Het Onderwijsvragenboek laat zien dat we niet een aanpassing van het huidige systeem nodig hebben, maar dat we het onderwijs in lijn moeten brengen met onze huidige waarden en kennis; een transformatie van binnenuit. Alleen als duidelijk is wat precies de bedoeling is van onderwijs, kunnen we opnieuw waarderen wat wel werkt en loslaten wat niet meer past.

Het boek is geschreven door Claire Boonstra, Claudette de Graaf Bierbrauwer en Nanda Carstens. Zij zijn ook de initiatiefnemers van Operation Education. Aan het boek werd bijgedragen door verschillende onderwijsprofessionals, onderzoekers, wetenschappers en publicisten.