Dienstbaar en onzichtbaar

Een keer ga ik het vertellen. Een aantal boeken van andere auteurs, zijn door mij geschreven. Daar zit een heel bekend boek tussen van een gekend auteur. Hij kampte met een blokkade. En de deadline naderde. Een Boekenweek geschenk. In duizenden exemplaren. Geld was het probleem niet, tijd en ideeën wel.  Die ontbraken. Heb ik opgelost.

Telkens als hij over zijn bijdrage werd geïnterviewd, sneed het door mijn ziel. Zwijgen moest ik, dat was de deal. Ook het feit dat ik dit verzin, heb ik lang moeten verzwijgen. Misschien was dat nog wel het zwaarste.

Arbeid is een merkwaardig medicijn. We bloeien er van op, en we gaan eraan ten onder. Charlie Colenutt heeft het onderzocht. Zijn boek heet: ‘Is this working?’ De Mart-Smeets-vraag: ‘Wat gaat er door je heen’, gesteld aan mensen die alledaags werk doen. Wat betekent werk voor jou? Wat doeken en hoe voelt dat? Hij heeft het onzichtbare zichtbaar gemaakt. Niet de prominenten geïnterviewd, dat gebeurt te pas en te onpas. Maar de schoonmaker en de timmerman. De mensen die de wereld maken.

Wat blijkt? Werk bevredigt. Zonder werk besta je niet. Maar in veel werk besta je maar een beetje. Het minst bevredigend is het werk dat je klein houdt. Waarin je maar een klein beetje van jezelf in kwijt kunt. Werk dat voelt als een harnas. Waarin je ongezien wordt ingezet om te herhalen. Zo zag ik onlangs de film On Falling, een vrouw die ‘order picker’ was in een anoniem ‘warehouse’ van een bestelplatform. Denk bol.com of Amazon – zoiets. Zij bestond niet. Haar dagen waren eindeloos. Ze raakte afgestompt, moedeloos en als vanzelf willoos. Tam gemaakt.

Frederick Taylor (1856-1915) is niet dood, hij leeft. De man achter de industriële arbeid. De man die de arbeid in parties heeft gedeeld. Een brokkenmaker. Hij definieerde de helder geformuleerde taak. Geoptimaliseerde tijd, waarin de klok ons tot machines maakt. Charlie Chaplin heeft er een film over gemaakt. En Ken Loach deed dat voor onze tijd. ‘Sorry we missed you’. Arbeid als leed dat in geveinsd ondernemerschap schuilgaat. 

Hoevelen van ons zijn onzichtbaar gemaakt? Werkend in de nachtdienst van de kippenslachterij? Op kamers die tot louter slaapplaats zijn. Waar bier en chips de vrije tijd illustreren. Het hamburgerparadijs. Het pizzapaviljoen. En het eeuwig verlangen naar de thuisreis.

Arbeid is een merkwaardig medicijn. Een medicijn dat in winstbejag onnodig bitter wordt gemaakt. Arbeid die onzichtbaar maakt. Onzichtbaar is en schuilgaat achter elk pakketje dat wordt gebracht. Kinderarbeid door volwassenen verricht. In ploegendiensten. Waar je straf krijgt als je te lang op de wc verblijft (‘dat doe je maar in je eigen tijd’).

Er komt in Nederland een slavernij museum. Daar wordt straks misschien gezegd dat de slavernij is afgeschaft. Dat is ook zo. De slavernij wordt nu anders toegepast. Er wordt – marktconform, dat is nu eenmaal zo – een uurloon voor betaald.

Harry Starren, auteur, spreker