De Muur

‘Mr. Gorbachev, open this gate! Mr. Gorbachev, tear down this wall!’, dat waren de woorden van de toenmalige Amerikaanse president Ronald Reagan. Het was een oproep tot samenwerking, wereldvrede, welzijn voor alle mensen. Er hoort geen muur tussen mensen te staan, geen scheiding tussen werelden, geen gevangenis waar mensen in de schaduw van onrecht en beklemming moeten leven.

De val van de Muur werd een historisch gegeven in 1989. Met verwondering en hoop keek ik toe. Het ging zo snel ineens, het was zo intens en ik was ontroerd wanneer mensen in elkaars armen vielen. Na al die jaren eindelijk vrijheid. Ik dacht: wat hebben we hier een prachtige les geleerd en vanaf nu gaat de wereld er anders uitzien.

Wat was ik na een aantal jaren diep teleurgesteld. Wat ben ik nu teleurgesteld. De Muur staat er alweer. De letterlijke Muur van oorlog en geweld staat op veel verschillende plekken, maar ook als een Muur tussen mensen, en zelfs een Muur in de hoofden en harten van velen.

Het is de Muur van onbegrip, haat en ook van hebzucht. De regels van de handel, de aandeelhouders, het geld, regeren weer. Je ziet het bij de grote bedrijven, je leest het over de beurshandel, je ziet de ommezwaai van de jongetjes van de big tech business. De oren hangen naar de bullies op het schoolplein, de politici die meewaaien met de nieuwe wind, de mensen in cafés die roepen: goed zo, dit land is van ons, bouw die Muur!

En weer kijk ik naar de schaduw die al die Muren opwerpen in deze wereld, naar de mensen die in die schaduw moeten zien te overleven. ‘Tear down these Walls!’, maar hoe? Door compromissen te sluiten met de machthebbers, de rijken, de welgestelden? Door mee te waaien met de nieuwe wind? Door stenen en staal aan te dragen voor de nieuwe Muren, ‘dan verdienen we er tenminste nog iets aan’?

Braaf denk ik: maar, maar Liefde overwint alles. ‘Is dat zo?’, denk ik er gelijk achteraan; ‘Waar is die Liefde dan?’ Waar zijn de compassievolle woorden, nodig om de Muren af te breken, om samen te leven, elkaar weer te zien als mens, en niet als vijand?

Van de huidige Amerikaanse president zullen we die woorden waarschijnlijk nooit horen. Ook niet van zijn ‘bijzit’, de mannen die bibberend elk woord van deze president na prevelen. Aan de andere kant van een oceaan zitten de politici net zo te huiveren. De beurshandel vaart er intussen wel bij. En ‘the little people’ kijken er met grote ogen naar, ‘wat nu?’ Ja, wat nu?

‘Een drastische verandering in onze houding ten opzichte van het leven was dringend noodzakelijk. Wij moesten eerst onszelf en vervolgens de wanhopigen onder ons leren, dat het er niet zozeer toe doet wat wij van het leven verwachten, dan wel wat het leven van ons verwacht. (…) Leven betekent feitelijk verantwoording nemen om de juiste oplossingen te vinden voor onze levensproblemen en om de taken te vervullen waarvoor het leven ieder mens voortdurend stelt.’

Het bovenstaande is een citaat van Victor Frankl die de hel van de Muur heeft gezien in de concentratiekampen van Nazi-Duitsland. Op de plek van de schaduw nam hij zich voor een wil-tot-betekenis te ontwikkelen, en hij schreef na die hel het boek dat ons opnieuw de weg kan laten zien, De zin van het bestaan.

Wat verwacht het leven van ons, in plaats van wat wij van het leven verwachten?

Was het toeval dat ik op zaterdagavond, de dag na het debacle in dat Witte Huis, de film ‘Darkest Hour’ zag op BBC? Ik denk het niet. Want toeval ‘is een morele kracht van betekenis’, schrijft filosoof Jeroen Hopster, met zijn Vierde Toevalswet in zijn boek ‘Toeval’.

In de film zien we ook de scène waarin Winston Churchill wordt gedwongen door leden van zijn partij om een deal te sluiten met Hitler. Die deal is goed voor Engeland, en een beetje pech voor de mensen die in de schaduw van de Muur achter zullen blijven. In grote twijfel komt Winston Churchill dan in de film terecht in de metro van Londen en vraagt de medereizigers wat zij willen en zullen doen met deze dreiging. Je raadt het al. Doe wat het leven van je verwacht.

1. Gelukkig wie nederig van hart zijn, want voor hen is het koninkrijk van de hemel
2. Gelukkig de treurenden, want zij zullen getroost worden
3. Gelukkig de zachtmoedigen, want zij zullen het land bezitten
4. Gelukkig wie hongeren en dorsten naar gerechtigheid, want zij zullen verzadigd worden
5. Gelukkig de barmhartigen, want zij zullen barmhartigheid ondervinden
6. Gelukkig wie zuiver van hart zijn, want zij zullen God zien
7. Gelukkig de vredestichters, want zij zullen kinderen van God genoemd worden
8. Gelukkig wie vanwege de gerechtigheid vervolgd worden, want voor hen is het koninkrijk van de hemel

Het zijn de acht uitspraken die Jezus deed in de Bergrede. Bas Heijne, auteur en publicist, zegt in zijn ‘Bergrede’ die hij uitsprak in de Bergkerk in Amersfoort: ‘Het eerste deel van de Bergrede van Jezus kun je lezen, ook, of misschien juist, als je zoals ik niet christelijk bent, als een opdracht tot extreme zelfontzegging. Alle dingen die een mens van nature het liefst zou vermijden, pijn, verdriet, vervolging, het mikpunt zijn van hoon en spot, worden hier als essentieel gepresenteerd. Dat waar je instinctief voor terugschrikt, moet je, zo wordt ons voorgehouden, juist opzoeken.

Verlies jezelf, zegt Jezus, breek je ego af. Juist de ervaringen die ons het meest pijn doen en ellende bezorgen, zijn de ervaringen die ertoe doen, die ons bewust maken en ons in staat stellen inzicht in onszelf en de wereld te krijgen. Niet dat ze ons niet zullen beschadigen, ons leven lang pijn kunnen blijven doen. Maar het is niet zo dat ze daarom niet van waarde zijn. Integendeel.’

Ron van Es, hoofdredacteur Betekenis Boeken Club