Alles over melk: A1, A2, rauwe melk of geitenmelk

Koemelk, geitenmelk, A1 of A2 melk. Wat moeten we kiezen als we voor het schap staan? Velen zijn met melk groot geworden. Drie glazen melk per dag was het devies en het marketingcredo met Joris Driepinter. ‘Melk is goed voor elk!’ Maar wat is nu echt gezond? Voedingsexpert Celien van Dalen gaat in op deze kwestie. Het verschilt van mens tot mens.

DOOR: CELIEN VAN DALEN

Er is een hoop over melk geschreven. Voor veel mensen is het niet goed gewone melk te drinken. Je hebt vast de opmerking ‘koemelk is alleen voor kalfjes’ ook weleens gehoord. In de natuur zie je inderdaad dat melk bedoeld is voor zuigelingen en niet voor volwassenen.

Inmiddels zijn er meerdere studies die aantonen dat bij een goed voedingspatroon melk niet nodig is. De gewone gangbare koemelk staat inmiddels ook op een hoge plek voedingsmiddelen die vaak gevoeligheids- of allergische klachten geven. Is A2 melk of plantaardige melk een betere optie?

Gefermenteerde producten

Een ander verhaal is het zodra het over gefermenteerde melkproducten gaat. Die producten geven toegevoegde waarde voor de gezondheid, want het is goed voor de darmgezondheid. Niet voor niets zijn gefermenteerde producten, de pro-biotische voedingsmiddelen opgenomen in mijn voedingsprogramma RefleX Natuurlijk (w)eten. Interessant is door het gebruik van gefermenteerde melkproducten onder meer een lagere kans op hart- en vaatziektes bestaat, blijkt uit onderzoek gepubliceerd in het European Journal of Epidemiology.

Een voorbeeld van een gefermenteerd product is kefir, één van de oudste gefermenteerde dranken en tevens de verzamelnaam voor de melkkefir en waterkefir. Kefir wordt al duizenden jaren geconsumeerd en komt oorspronkelijk uit delen van Oost-Europa en Zuidwest-Azië. De naam is een afgeleide van het Turkse woord keyfir.

Samenstelling van 120 ml koemelk

Koeienmelk bevat veel voedingsstoffen. Naast veel water, 4,5 procent melksuiker, 4,4 procent vet, 3,4 procent eiwit, 6 gram koolhydraten, vitamines en mineralen zoals calcium, fosfor en B-vitamines. Ook bevat het de immuunsysteem versterkende inactieve eiwitten: lysozym, lactoperioxidase, lactoferrine, transferrines, immunoglobulines.

Aan deze stoffen worden tevens antibacteriële en antivirale eigenschappen toegekend. Van de eiwitten in de melk is de belangrijkste component caseïne. Pasteurisatie heeft invloed op de activiteit van deze eiwitten.

Waarom op zoek naar een alternatief als melk zoveel voedingsstoffen bevat?

Verschillende redenen kunnen zijn:
• Melkallergie: ongeveer 2 tot 3 procent van de kinderen onder de drie jaar zijn allergisch voor koeienmelk. Dit kan diverse symptomen veroorzaken. Bijvoorbeeld huiduitslag, braken of diarree. Veel kinderen groeien over de allergie heen voor hun zestiende verjaardag.
• Lactose-intolerantie: veel mensen, naar schatting 75 procent van de wereldbevolking is intolerant voor lactose. Dat is de suiker die in de melk zit. Hier krijg je last van als je gebrek hebt aan lactase, het enzym dat lactose verteert, blijkt uit een publicatie in wetenschapstijdschrift Nutrients.
• Mogelijke gezondheidsrisico’s: ook zijn er mensen die zich zorgen maken over de mogelijke besmetting met onder andere antibiotica, bestrijdingsmiddelen en hormonen.
• (Eigen) dieetrestricties: sommige mensen kiezen er zelf bewust voor om dierlijke producten te vermijden om diverse ethische of gezondheidsredenen. Veganisten sluiten daarbij ook alle dierlijke producten uit.

Melk goed voor elk?

Moedermelk is voor pasgeboren baby’s en zoogdieren. Is er naast de mens nog een ander zoogdier dat op volwassen leeftijd melk drinkt? Nee, geen enkel. Vele, vele generaties heeft de volwassen mens geen melk gedronken. Ongeveer vijfhonderd generaties terug is men ermee begonnen na het ontdekken van landbouw en veeteelt.

Ons land kent een hoge zuivelconsumptie. We staan in de top van landen die het meeste zuivel gebruiken. Iets om trots op te zijn? Nee, niet echt. Ons land staat, helaas, in de top als het gaat om het aantal mensen met botontkalking. Zuivel heb je niet nodig voor gezonde botten zonder botontkalking. En ook niet voor je darmgezondheid!

Deze uitgebreide studie onder bijna 1 miljoen mensen laat bovendien weinig toegevoegde waarde van melk voor onze gezondheid zien.

Gezond evenwicht

Veel mensen ervaren bij het drinken van melk een slijmerig gevoel in de mond. Dit is vaak aanleiding te stoppen met melk drinken. Een kwestie van goed luisteren naar je lichaam en intuïtie. De slijmerige substantie ontstaat ook in je darmen. Intuïtief maak je dan de goede keuze te stoppen. Goed voor je gezondheid en goed voor je darmen. In de Chinese geneeskunde wisten ze het al lang.

Melk (zuivel) stimuleert je slijmvliezen en is dan ook slijmvormend. Voor een gezond evenwicht in je gezondheid en darmen kun je dit beter vermijden. Drink je dit (teveel), dan kunnen slijmvorming en klachten ontstaan. Bijvoorbeeld klachten van het spijsverteringssysteem, veel verkoudheden, astmatische klachten, hooikoorts en ontstekingen van holtes.

Ook al heb je geen aangetoonde lactose-intolerantie, dan nog is gebruik van zuivel voor je darmen niet per se goed. Door deze slijmlaag kunnen voedingsstoffen minder goed opgenomen worden met alle gevolgen van dien. Je darmwand kan beschadigd raken en er is kans op een lekkende darm. Net zoals we zagen bij glutengevoeligheid.

Lactose-intolerantie

Melk bevat ongeveer 5 procent lactose ofwel melksuiker. Dit moet verwerkt worden in onze darmen door het enzym lactase. De meeste mensen beschikken over dit enzym. Echter ongeveer 2,5 miljoen mensen niet en hebben problemen met het verteren van zuivel en die hebben een lactose-intolerantie. Dat is bijna een op de zeven Nederlanders!

Naarmate de leeftijd toeneemt, is de kans op een lactose-intolerantie steeds groter. Het lichaam produceert bij het stijgen van de leeftijd steeds minder van het melksuikersplitsende enzym lactase. En hoe minder lactase in de dunne darm aanwezig is, hoe groter de kans is dat het gaat om een lactose-intolerantie.

Is er voldoende van het enzym lactase aanwezig, dan is er niets aan de hand. De lactose wordt dan in de dunne darm door het enzym lactase gesplitst in de twee kleinere bestandsdelen, glucose en galactose. Lactose kan alleen door middel van deze splitsing goed door de darmwand worden opgenomen in ons bloed en mede zorgen voor een goede en gezonde stofwisseling.

Bij een lactose-intolerantie is er een tekort aan het enzym lactase. Dan gebeurt het volgende: de lactose komt ongesplitst in de dikke darm terecht. Hier kan de lactose gaan gisten met de aanwezige darmflora. Er ontstaat een soort plak die aan de darmwand blijft kleven. Vitamines en mineralen kunnen niet goed worden opgenomen en er zullen tekorten ontstaan.

Botontkalking

Er is redelijk veel onderzoek gedaan naar melk drinken en botontkalking. Veelal werd aangegeven dat bij het gebruik van (veel) melk meer kans is op botfracturen en botontkalking. Melk heeft een verzurende werking. Je lichaam wil deze verzuring opheffen. Hiervoor zijn er mineralen als calcium nodig. Deze worden onttrokken aan je botten.

Andersom gedacht kun je zeggen; botten bestaan voor een groot gedeelte uit calcium. In melk zit veel calcium. Dus is melk drinken goed voor je botten. Was het maar zo simpel!

Opname van melk

Van groot belang is de verhouding tussen de verschillende mineralen als magnesium, calcium, fosfor in koemelk waardoor het niet goed opgenomen kan worden in de botten. Vooral de melk met extra toegevoegde calcium geeft scheve verhoudingen en juist daarbij worden mineralen uit de botten geroofd om deze te verwerken.

Calcium kan alleen goed worden opgenomen als het in de juiste verhouding met magnesium aanwezig is. De goede verhouding hiervoor is 2:1. In zuivel is de verhouding vaak hoger, ongeveer 4:1. Te weinig magnesium voor een goede opnamecapaciteit. Magnesium wordt dan onttrokken aan je botten.

Voor een goede opname is de juiste verhouding calcium – fosfor 1:1. Melk bevat meer fosfor, vaak in de verhouding 1:2. Juist de calcium waarvoor we de melk nodig denken te hebben wordt dan moeilijker opgenomen. Je lichaam werkt altijd aan een goede balans met de juiste verhoudingen. Om dit te bereiken gaat je lichaam de benodigde mineralen uit je botten roven. Hierdoor stimuleer je het krijgen van botontkalking.

Zure-base balans

Een grote rol hierbij speelt ook de zuur-base balans. Hoe meer verzurende voeding je nuttigt hoe meer mineralen geroofd worden uit je lichaam en hoe meer ook calcium wordt uitgescheiden. Hoe meer basisch je eet hoe meer mineralen je lichaam tot zijn beschikking heeft en hoe minder deze of helemaal niet geroofd hoeven worden uit je lichaam en des te minder calcium je verliest. Veel groente zorgt bovendien voor gezonde botten. Eet dus lekker veel groenten, bij voorkeur bij twee maaltijden.

Wist je dat ook cola heel veel fosfor bevat? Bij een overconsumptie van fosfor ontstaat er een scheve mineralenverhouding en worden er mineralen uit je botten geroofd om dit te verwerken.

Zuivelvrije melkvervangers

Ben je op zoek naar alternatieven voor gewone melk dan zijn er volop alternatieven. Denk maar aan diverse plantaardige melksoorten of rauwe melk. Lees dan wel goed de etiketten en kies voor het product zonder toegevoegde suikers of andere hulpstoffen.

Veelgebruikte zuivelvrije melkvervangers:
1. Sojamelk
2. Kokosmelk
3. Amandelmelk
4. Havermelk
5. Rijstmelk
6. Notenmelk van diverse soorten noten.

Krijg ik genoeg calcium binnen als ik stop met melk drinken?

Een veel gehoorde vraag. Melk staat immers bekend als de belangrijkste calciumbron. Natuurlijk moet je goed op je voeding letten of je alle voedingsstoffen binnen krijgt. Gelukkig zijn er erg veel voedingsmiddelen die calcium bevatten die goed opneembaar zijn en door onze darmen goed verwerkt kunnen worden.

Goede natuurlijke bronnen van calcium zijn: groene groenten, bonen, peulvruchten, gierst, haver, quinoa, eieren, noten, zaden, pitten, vijgen, abrikozen.

Rauwe melk

Er zijn veel ervaringen dat het drinken van rauwe melk minder allergische klachten als eczeem, astma of hooikoorts geeft. Rauwe zuivel bevat een aantal zeer immuun versterkende stoffen als lactoferrine en lactoglobulines.

Verkoop van rauwe melk is aan strenge regels gebonden door de mogelijke aanwezigheid van kwalijke bacteriën die gevaarlijk zijn of verstorend kunnen werken op de gezondheid bij een lage(re) weerstand. Voor het kopen hiervan moet je veelal zelf met je litermaatje naar de boer. Wil jij weten waar in je eigen omgeving rauwe melk kunt kopen kijk dan op de site www.rauwemelk.net

Wanneer is lactose vrije melk een goed alternatief?

Als je toch melk wilt drinken dan is het een goed alternatief voor mensen met een lactose allergie of een lactose-intolerantie. Maar niet voor mensen met een koemelk allergie. Hierbij reageert het lichaam allergisch op de eiwitten in de koemelk. Naast buikklachten zijn de klachten die dan ervaren kunnen worden bijvoorbeeld eczeem of astma.

Veel mensen missen het enzym lactase waardoor de lactose niet verteerd kan worden. Drink je dan toch melk dan kun je klachten krijgen als bijvoorbeeld een opgeblazen gevoel, buikpijn, misselijkheid, kramp of diarree. Daarnaast kan casomorfine 7 hierin een rol spelen; lactose-intolerantie zou hierbij veroorzaakt kunnen worden door een ontstekingsreactie op casomorfine 7 die alleen voorkomt in A1 melk, niet in yoghurt, wel in kaas of kwark.

Caseїne en casomorfines

Caseïne is een moeilijker verteerbaar eiwit. Het kan bijdragen aan laaggradige ontstekingen omdat het immuunsysteem in de darmen wordt geactiveerd. Calcium is gebonden aan dit eiwit waardoor het mede bijdraagt aan een moeilijker opname van het calcium.

Casomorfine = een caseїne-exorfine. Een exorfine is een morfineachtige eiwit die het endorfinesysteem beïnvloedt. Deze worden in ons lichaam afgebroken door het enzym DPP-IV. Is je lichaam niet in staat exorfines goed te verwerken dan kan een diversiteit aan fysieke of mentale klachten ontstaan.

En hoe zit het met casomorfine 8? Uit onderzoek is gebleken dat zowel A1 en A2 melk casomorfine 8 bevat. Casomorfine 8 is een remmer van een bepaald enzym waardoor mogelijk kriebelhoest, duizeligheid of lage bloeddruk kan ontstaan. Er moet nog veel meer onderzoek verricht worden maar er zijn tekenen dat casomorfine 8 ook in verband wordt gebracht met ziektebeelden als psychose of postnatale depressie.

Geitenmelk

Veel mensen drinken geitenmelk. Producten gemaakt van geitenmelk als yoghurt en kaassoorten zijn dan ook sterk in opkomst. Geitenmelk bevat ook lactose, in de praktijk is al vaak gebleken dat mensen met een lactoseallergie geitenmelk wat beter kunnen verdragen.

Geitenmelk is lichter verteerbaar en mensen ervaren vaak minder gevoeligheidsreacties. De eiwitsamenstelling bij geitenmelk is anders bij koemelk. En geitenmelk benadert meer het eiwitprofiel van moedermelk. Geitenmelk bevat net als moedermelk A2 caseïne, staat in 2015 te lezen in Nutrients.

In een andere studie is gekeken naar de beschikbaarheid van nutriënten voor het lichaam. Deze studie laat zien dat de voedingsstoffen uit geitenmelk makkelijker door het lichaam opgenomen kunnen worden. Zo zijn ook de mineralen als calcium uit geitenmelk veel beter opneembaar, onderzocht de School of Pharmacy aan de University of Granada.

A2 melk en moedermelk

Zoals al geschreven, benadert geitenmelk meer het eiwitprofiel van moedermelk. Hoe komt dat? De eiwitten uit koemelk bestaan voornamelijk uit A1 bèta-caseïne. En de eiwitten in moedermelk bestaan voornamelijk uit A2 bèta-caseїne. Van de A2 structuur heeft de mens weinig last omdat de darmflora, de darmwand de vertering hiervan al op jonge leeftijd kan verwerken en opnemen.

Van de A2-variant heeft de mens weinig last, omdat de darmwand het reeds op zeer jonge leeftijd kan verwerken en opnemen. De A1-variant daarentegen is een relatief grote eiwitsoort. De darmflora en darmwand zijn in eerste instantie hier nog niet tegen opgewassen. Het eiwit wordt onvoldoende in kleinere aminozuren afgebroken, waardoor het als te grote proteïne in het lichaam komt.

Mutatie

En A2 melk dan? Dit is melk van koeien met een specifieke genetische variant. De melk van deze koeien is anders van de gangbare A1 melk. Lang geleden, als gevolg van migratie en domesticering, vond er bij de Europese rassen een mutatie plaats. Hierdoor veranderde de genetische samenstelling in het bèta-caseïne eiwit. Deze gewijzigde bèta-caseïne wordt A1-bèta-caseїne genoemd.

Het verschil zit dan ook in de aminozuur samenstelling van het eiwit bèta-caseïne. Deze eiwitten worden anders afgebroken. Zo’n 30 procent van de caseïne wordt bèta-caseïne genoemd. Varianten van bèta-caseïne zijn A1 en A2.

Maag-darmklachten bij melk

Bij de vertering van A1 melk zie je vaak diverse maagdarmklachten. Heb je al een diagnose van koemelk en/ of lactose-allergie dan moet je ook de A2 melk vermijden omdat A2 net zoveel lactose bevat als A1. Heb je maag-darmklachten na het drinken van gewone melk dan kun je goed A2 melk gaan drinken.

De exacte wetenschap hierachter is een ingewikkelde. Onderzoeken tonen dat verteringsenzymen anders omgaan met de A1 en A2 bèta-caseïne. Er zijn ook onderzoeken met een link tussen A2 melk en diverse ziektebeelden als bijvoorbeeld diabetes type 1, neurologische aandoeningen, auto-immuunziekten. Dit geeft goede hoop, maar nader onderzoek is nodig.