Wordt Mark Zuckerberg redder van het klimaat?

Terwijl de kopstukken van Silicon Valley in een wedloop zijn om de mens op commerciële basis buiten de dampkring te brengen, houdt Mark Zuckerberg het wat dichter bij aarde. Of wellicht juist niet. Daar waar Jeff Bezos (Amazon) en Elon Musk (Tesla) verwoede pogingen doen om ruimtevaartprogramma’s en raketten te ontwikkelen, wil Zuckerberg (Facebook) niet de ruimte maar de digitale wereld gaan veroveren. Zijn doel: het creëren van een metaverse. Een digitale wereld. Het metaverse is een soort internet waar je niet van buitenaf via een scherm naar kijkt, maar een internet waar je onderdeel van uitmaakt en waar je samen met anderen virtueel samenkomt. Dit kan zo zijn voordelen hebben voor onze manier van consumeren en daarmee het klimaat, maar is men wel klaar om te (over)leven in de digitale wereld? Marco Kuijten, docent bij Avans Hogeschool in ’s-Hertogenbosch daagt je uit om een blik op de toekomst te werpen en je ideeën te delen.

DOOR: MARCO KUIJTEN

Het metaverse als sci-fi film

Het metaverse, een virtuele onlinewereld, klinkt misschien futuristisch. Als iets uit een film. En er zijn ook verschillende films geweest waarin het metaverse vorm werd gegeven, zonder daarbij expliciet de terminologie ‘metaverse’ te gebruiken. Denk aan The Matrix waarin mensen zich niet eens bewust zijn van het feit dat ze leven in een metaverse terwijl de machines mensen gebruiken als batterij. Of Ready Player One waarin de aarde een verdorven plaats is geworden waar men vooral in het metaverse leeft waar je plaats op de maatschappelijke ladder wordt bepaald.
Kenmerkend aan de Hollywood blockbusters is dat mensen vaak geen keuze of besef hebben te leven in een virtuele wereld. Men wordt gedwongen door slechte omstandigheden op aarde of door kwade krachten om te leven in een digitaal alternatief. Maar wat nou als we zelf de keuze konden maken óf en hoe we vorm zouden kunnen gaan geven aan een virtuele wereld. Hoe zou die wereld, in samenhang met onze fysieke wereld, eruit komen te zien?
Het metaverse klinkt misschien als science fiction, maar er zijn al legio voorbeelden te vinden van manieren waarop mensen toegang verkrijgen tot digitale werelden. Via bijvoorbeeld games waarbij je je letterlijk in een andere wereld kunt bevinden. Deze digitale werelden zijn zo aantrekkelijk en uitdagend dat sommige jongeren verslaafd raken aan de virtuele wereld en zich liever daar bevinden dan in de ‘echte’ wereld. Ook op andere wijze hebben digitale werelden in het verleden vorm gekregen. Denk bijvoorbeeld aan ‘Second Life’, een wereld waarin je avatar (een digitale representatie van jezelf) digitaal anderen kon ontmoeten. Je sprak niet af in de kroeg om de hoek maar bij de virtuele kroeg in Second Life.
Alhoewel bovenstaande voorbeelden illustreren wat de aantrekkingskracht van virtuele werelden is, ontberen ze een aspect om daadwerkelijk tot metaverse betiteld te worden. Zowel bij games als bij virtuele omgevingen als Second Life, beschouwt men de digitale wereld van buitenaf. Via een computerscherm. Maar de verdere ontwikkeling van augmented reality (AR) – het plaatsen van een digitale laag over de daadwerkelijke wereld – en virtual reality (VR) – een door de computer gegenereerde omgeving – maakt dat men niet langer de virtuele wereld van buitenaf beschouwt maar ook daadwerkelijk toe kan treden tot deze virtuele wereld.

Het metaverse als realiteit

We zijn het onszelf niet altijd bewust, maar de digitale wereld is nu al dichterbij dan je denkt. Een steeds groter deel van ons leven speelt zich digitaal af en we gebruiken daarbij ook steeds vaker digitale hulpmiddelen, producten, diensten en omgevingen. Dat kan zijn door digitaal te betalen waarbij we in sommige gevallen zelfs gebruik maken van digitale valuta (Bitcoin). Of het kopen van digitale kunst, tweets, video’s of muziek in de vorm van ‘Non Fungible Tokens’ (NFT); een unieke code die de eigenaar ervan het recht of bezit geeft op een digitaal iets. In de gaming community is het heel gebruikelijk om kleding en accessoires te kopen voor je avatar.
Maandelijks geven spelers van het populaire spel Fortnite zo’n 200 miljoen dollar uit aan digitale items, en de eerste digitale kleding is al ontworpen en verkocht – in 2019 is een digitale jurk verkocht voor $9.500 . Maar ook in de wat meer dagelijkse praktijk zijn veel van onze producten vervangen door digitale alternatieven. Denk maar aan de dvd die is verdwenen door streamingsdiensten als HBO en Netflix, of de cd die is vervangen door Spotify.
De digitalisering van de consumptie heeft zo zijn voordelen. Dat wat we digitaal consumeren beperkt onze behoefte wellicht om fysiek te consumeren. En digitale consumptie heeft een kleinere CO₂-impact dan fysieke productie en consumptie – wel is er nog veel energie nodig voor de servers die alle virtuele producten en werelden genereren en opslaan.
Maar hoe ver kunnen we gaan in het betreden van de digitale wereld? Komt er een moment dat we té ver gaan? Dat de realiteit en de virtuele wereld in elkaar overlopen? En willen we de virtuele wereld, die we kunnen vormgeven naar eigen wens en inzicht, nog wel verlaten als we hem eenmaal hebben opgebouwd? We zien nu al de enorme aantrekkingskracht van sociale media-platformen als Facebook en Instagram. Wat als deze technieken worden ingezet om ons in de metaverse te krijgen?

Onze (digitale) identiteit

In het eerste deel van The Matrix moet protagonist Neo kiezen uit een rode of blauwe pil. Kiest hij voor onwetendheid, het leven in een digitale droom, een metaverse? Of kiest hij voor het wakker worden uit deze schijnwereld en toetreden tot de realiteit? Als kijker vraag je jezelf waarschijnlijk ook af welk van de twee de ‘beste’ keuze is: de schijnwereld is mooier dan de vieze en gevaarlijke realiteit. Maar een eigen wil en besef ontbreekt in de digitale droom.
Wellicht komen wij in de toekomst ook voor deze keuze te staan: een leven in het metaverse of in de realiteit. Een belangrijke afweging bij deze keuze zal de rol van onze identiteit zijn. Kunnen we onze identiteit vervangen door een online identiteit? Een online identiteit biedt een enorm scala aan mogelijkheden om jezelf uit te drukken en zo je identiteit vorm te geven. Maar heeft een (voornamelijk) online identiteit ook nadelen? Wat zouden we missen als we veelal gaan leven in de digitale wereld?

Graag hoor ik jullie reactie en ga ik met jullie in gesprek over de kansen, maar ook over de gevaren die het metaverse biedt. Reageer onderaan dit artikel of mail naar jmp.kuijten@avans.nl.