Vrij om te kiezen voor kansen

De globale ontwikkelingen rond klimaatverandering en verlies van biodiversiteit zijn alarmerend, het gebrek aan politieke daadkracht en ingrijpende maatregelen nog alarmerender. Tegelijkertijd gaat in Nederland ons dagelijks leven (nog) gewoon zijn gangetje. Hoe ga je hier als individu mee om? Laat je je meevoeren in wanhoop of neem je de vrijheid om te kiezen voor kansen?

Mijn tweejarig nichtje kijkt me glazig aan, ze is gestopt met drentelen en duwt, haar gele laarsjes iets gespreid, haar billetjes naar achteren. ‘Ben je aan het poepen?’, vraag ik. ‘Ja’, bevestigt ze zichtbaar opgelucht en gaat weer in beweging. Daar moet ik even iets aan doen.

Twentse rustplaats

We zitten bij de Koffiekar, een rustplaats met huisgemaakte versnaperingen in het Twentse landschap. Mijn moeder, dochters en ik sluiten hier graag met de kleintjes van mijn broer de dag af. Ik maak koffie, mijn jongste zit op haar hurken in het zand te tekenen met haar neefje en m’n oudste let op de tweejarige. Even later kijkt mijn moeder, zittend op een halve boomstam met een dampende mok in haar hand, uit over de weiden van de biologische boer waar de koeien en schapen ruimte hebben. Op die momenten zijn het haar landerijen.

De eiken en beuken in de bosrand kleuren geeloranje en in de late avondzon lijken de boomtoppen in brand te staan. Mijn neefje brengt een mooie vuursteen en zegt: ‘Kijk oma, een schat, die is voor jou. Je moet ‘m op de vensterbank in de zon leggen, dan glimt ie.’ Hij drinkt gretig zijn chocolademelk en maakt grote lachende ringen op zijn wangen. Ik zuig de kouder wordende lucht in. Wat mij betreft mag het even zo blijven. Geen verandering graag!

Onrust

Hier raken de onzekerheid en zorg rond de coronapandemie op de achtergrond. Ook de vaak in mijn achterhoofd aanwezige onrust over klimaatopwarming en dalende biodiversiteit. Het feit dat ik beperkt invloed heb en dat de heren en soms dames in topposities verzuimen samen te werken en zo lang wachten met het nemen van verstandige en duurzame besluiten over ónze toekomst. Het feit dat het consumptiegedrag van mijn generatie en de generaties daarna desastreuze gevolgen heeft, niet alleen voor mensen aan de andere kant van de wereld, maar nu ook voor ónze kinderen. Het vooruitzicht dat de zeespiegel gevaarlijk zal stijgen. Dat de gasvoorraad te klein is voor komende winter. Dat we verharden en polariseren. En het feit dat Facebook tycoon Mark Zuckerberg in plaats van zijn miljarden aan te wenden voor onderzoek naar alternatieve energiebronnen, zijn geld steekt in het creëren van een virtual reality wereld. Dat hij daarmee een nieuw speeltje introduceert voor de toekomst en weer een nieuwe vlucht uit de werkelijkheid. Nóg meer verstrooiing, terwijl we gewoon aan de bak moeten!

De koeien kuieren grazend rond. De schapen lopen alvast in een aaneengesloten rij naar de boerderij waar ze straks onderdak vinden in de stal. Mijn nichtje pakt een stokje op en poert hier en daar in de aarde. Dan kijkt ze op en constateert dat de lampen aangaan.

Klimaatactie komt op gang

De afgelopen dagen belichtten media in aanloop naar de klimaattop in Glasgow allerlei mooie initiatieven. Unilever, Philips en Nationale Nederlanden maken samen een vuist tegen klimaatverandering. Peter Nohlmans, topman van het bestuur van Energy Experts Coloured Finches, onderzoekt manieren om de olie-industrie te vergroenen. Het bedrijfsleven gaat zich roeren.
Grote groepen mensen gaan de laatste dagen de straat op om te demonstreren. En de Correspondent laat een deepfake film van Mark Rutte rouleren waarin hij als een ware klimaatleider de persconferentie van zijn leven geeft; niks geen met VVD-gemak geopperde kwinkslagen meer over het nog wel moeten kunnen barbecueën en het gezellig bij de open haard zitten! ‘Hij’ laat het volk weten dat het kabinet per direct ingrijpende maatregelen gaat doorvoeren om klimaatverandering tegen te gaan. Signalen te over die aangeven dat klimaatzorg lééft.

Ineens besef ik dat ik, zelfs als het gaat om de zorgwekkende toestand van de aarde en de onzekerheid over de toekomst, elk moment de mogelijkheid heb om te kiezen voor positiviteit. Ik kan mezelf vrijdenken, en dat is niet onrealistisch. Want onze toekomst staat niet in steen gegrift, er is altijd ruimte voor interpretatie en dé waarheid bestaat niet. Ik kan verdrinken in zorg over de rampspoed die ons misschien te wachten staat, me opwinden over mijn machteloosheid en mezelf kwalijk nemen dat ik me 45 jaar lang gedragen heb als verspillende grootverbruikende westerling. Maar ik kan net zo goed m’n gedachten richten op wat mogelijk is. En dat leeft niet alleen een stuk prettiger, maar creëert ook ruimte in mijn hoofd waardoor ik meer kansen kan zien en pakken om aan verbetering te werken.

Open vizier

Dat is makkelijk gezegd, want de toekomst lijkt niet rooskleurig. Inmiddels begint het woord klimaatburnout in te burgeren. Deze maand verscheen weer een boek van Jan Rotmans, Hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid. Samen met journalist Mischa Verheijden schreef hij ‘Omarm de chaos’, waarin hij stelt dat we door de pijn van de transitie heen moeten. De klimaatpsychologie is in opkomst. Ik ben niet de enige die zich heen en weer geslingerd voelt tussen optimisme en pessimisme.
In deze wereld leven we, met de huidige excessen. Graag zou ik ze wegpoetsen, of wegdenken, ze simpelweg niet zien of me begraven in de dagelijkse bezigheden. Blijkbaar hebben we deze excessen nodig om wakker te worden, anders hadden we wel eerder ingegrepen. Het is nodig om ze te zien, horen, ruiken en proeven, dat doordringt ons van de noodzaak tot ingrijpen. Je kunt niet veranderen wat je niet eerst erkent en accepteert. Het lastige is, je ogen openen kan leiden tot een gevoel van machteloosheid en daarmee gepaard gaande verlamming. Omdat je als individu zo weinig lijkt te kunnen doen. Terwijl goedgerichte massale actie, juist gedragen van onderaf, door ons allen, meer dan nodig is.

Denken, voelen en handelen

De kunst is dus ons denken zó te richten dat we open staan voor de realiteit, voor de gevolgen van ons handelen én mogelijkheden blijven zien om die bij te sturen, door onze angst heen. We hebben als individu te maken met de omstandigheden waarin we ons bevinden, ons denken en voelen over die omstandigheden en de mogelijkheid te handelen. Ons denken kunnen we sturen als we beseffen dat we niet onze gedachten zíjn, maar ze hébben. Dat we niet onze angst zíjn, maar angst voelen en kunnen besluiten wat we daarmee doen. Dat we niet ons handelen zíjn, maar steeds opnieuw de keuze hebben ons handelen aan te passen.

Zijn en hebben

Daarnaast kunnen we ons denken en handelen inzetten om ons voelen bij te stellen, dat is de basis van de cognitieve- en gedragspsychologie: een simpele boswandeling brengt ons op andere gedachten, het oefenen van een vaardigheid laat ons zien wat we kunnen en kweekt zelfvertrouwen en het denken in mogelijkheden creëert ruimte. Aan ons de uitdaging ons niet te laten bepalen door óf ons denken óf ons voelen óf ons handelen, maar ze in overeenstemming te brengen, voor ons te laten werken en in actie te komen vanuit wat we wél zijn: ten diepste verbonden. Met onszelf, de ander en de wereld om ons heen.

Dat besef kan ons niet alleen helpen keuzes te maken in het belang van de aarde, ons thuis. Het geeft ons elk moment dat angst de kop opsteekt vrijheid, we kunnen omdenken. We kunnen ons denken, voelen en handelen waarnemen, onze gedachten over wat ons gebeurt bijstellen en elk moment opnieuw kiezen. Zo kunnen we de hoop en moed vinden om open te blijven staan en kansen te zien. Het denken in kansen en mogelijkheden is het enige verschil tussen wanhoop en hoop.

Op de halve boomstam leg ik mijn nichtje neer om haar luier te vervangen. Ze buigt soepel mee als ik haar verschoon, kent alle bewegingen, dat wist ik nog niet. Zij ontwikkelt zich zo snel, zij ís verandering!

Gauw haar broek omhoog, want het is koud. Ze rent alweer, de rok van haar jurk nog half onder haar jasje, in het volste vertrouwen dat het goed is en goed komt. Wie ben ik om daaraan te twijfelen? •

Meer lezen van Mariska van Doorn:
Spelenderwijs naar (systeem)verandering
‘Het is al goed’
Eco of ego