Vastgelopen in je studie? Logisch!

Studenten hebben het in deze tijd niet makkelijk. Daarbij gaat een groot deel gebukt onder prestatiedruk en lopen sommigen vast in hun studie. Gerrie Strik, rector van de Vrije Hogeschool, deelt haar stappen naar studentwelzijn.

DOOR: GERRIE STRIK

Meer dan één op de drie studenten heeft een verhoogde kans op een burn-out. Dat is tweeënhalf keer zoveel als de gemiddelde Nederlander. De impact van de coronapandemie op jongeren is dan ook groot. Maar ook zonder de pandemie was het gebrek aan welzijn onder studenten al zeer ernstig. Dit werd onlangs bevestigd door de uitkomsten van de ‘Monitor Mentale gezondheid en Middelengebruik Studenten hoger onderwijs’ (2021) van het RIVM en het Trimbos Instituut: ruim 50 procent van de studenten heeft regelmatig last van angst- en somberheidsklachten, 40 procent voelt zich eenzaam en ruim 70 procent voelt veel druk om te presteren. Obsessief bezig zijn met academische prestaties blijkt het eigenlijke doel van het hoger onderwijs maar al te vaak in de weg te staan. Voorbij beroeps- en onderzoeksvaardigheden is dat om studenten te helpen ontdekken wie ze zijn.
Hoe los te komen van die obsessieve prestatiedruk? Hoe kunnen studenten (opnieuw) vanuit zelfkennis en zelfvertrouwen de studie kiezen die bij hen past? En die studie volhouden, ook als het tegenzit?

Van twijfel tot kramp

Ik zie al jaren studenten binnenkomen met twijfels over hun studiekeuze. Wat mij, en mijn collega’s, daarbij opvalt is de enorme conditionering. Studenten moeten van de samenleving, moeten van de politiek, moeten van hun ouders en moeten uiteindelijk ook van een stemmetje in zichzelf. Ze moeten presteren, ze moeten goede cijfers halen, ze moeten komen tot een doel in de vorm van studie- en beroepskeuze. Dit doel is het eindpunt. Alles is daaraan ondergeschikt. Zonder dit doel te weten faal je, zit je op feestjes met de mond vol tanden, moet je naar een studiekeuze-adviseur.
Deze obsessieve, en in menselijke zin uiterst beperkte, doeloriëntatie leidt tot neurotisch gedrag. Studenten raken in een kramp, worden neerslachtig, depressief en onbereikbaar. Het doel, maatschappelijke ambitie, werkt als een dwang waaraan je moet voldoen. Oorzaak en gevolg worden daarbij vaak verwisseld. De uitgebluste leerling krijgt na de zoveelste test het verwijt dat hij geen doel nastreeft, terwijl juist de obsessieve doeloriëntatie een gezonde ontwikkeling belemmert.

‘Het in kaart brengen van wat je echt wilt, is geen voortzetting van het verleden maar begint met dromen.’

Deconditioneren

In het Liberal Arts Tussenjaar aan de Vrije Hogeschool werken we systematisch vanuit een ander paradigma, dat niet begint bij een beperkte doeloriëntatie, de studie of beroepskeuze, maar bij een proces van zelfontwikkeling. Zelfontwikkeling is de maatstaf achteraf, waaraan je het succes van je leven meet. Om die zelfontwikkeling tot stand te brengen is het van belang te weten wat voor leven je wilt leiden. Wat je waardevol vindt en wat niet en welke verlangens je echt de moeite waard vindt in je leven.
Deconditioneren is in dit proces van essentieel belang. Het verleden onderwerpen aan een kritisch onderzoek is een belangrijke eerste stap. Biografische bepaaldheid, omgevingsfactoren en vaste waardepatronen worden onder de loep genomen. De student komt los van de invloed van ouders, docenten en vrienden. Zij onderzoekt waarin zij verschilt van de meeste andere mensen. Schrijft een ode aan wat zij mooi vindt, een tirade over wat zij haat. Deconditioneren begint bij het bevrijden van het denken uit vastgeroeste maatschappelijke patronen.

Durven dromen

Durven dromen is de volgende stap. Durven dromen is het vanuit jezelf scheppen van een wereld waarin verscheidenheid, anders-zijn, als een groot goed wordt gezien.
Veel van wat we toekomst noemen is niet meer dan een voorgeprogrammeerde toekomst. Het in kaart brengen van wat je echt wilt, is geen voortzetting van het verleden maar begint met dromen. Dromen zijn ‘mogelijke werelden’. Het gaat niet over wie je bent geworden, maar over wie je zou kunnen zijn. Het gaat over het vertellen van een verhaal dat in wezen nog fictie is. Toekomstdromen worden vaak eerst zichtbaar in beelden en daarna pas in verklaringen (uitleg). De bekende econoom Kenneth Boulding drukt dit principe als volgt uit: ‘An image acts as a field.’ Het in kaart brengen van dit veld is een oefening in fantasie en vervolgens in het betekenis geven aan je fantasie. De studiekeuzebegeleider heeft hierbij een belangrijke rol. Deze stimuleert het loskomen van de verbeelding, en helpt, als een droomuitlegger, bij het betekenis geven aan wat er in de beelden is verborgen.

Durven doen

Het deconditioneren en durven dromen wordt in de Vrije Hogeschool benadering opgevolgd door een proces dat de droom tot daad en het voelen tot willen maakt. Een droom realiseren vraagt om praktisch idealisme en dat betekent dat je telkens weer naar nieuwe wegen zoekt om je droom te realiseren.
Dromen waarmaken is kiezen voor één van de ‘mogelijke werelden’, niet omdat deze wereld de enig mogelijke wereld is en dus ‘waar’ is, maar omdat hij ‘waar kan worden’, als je de droom verheft tot keuze. Je kiest voor een droom, als voor een levensgezel: uit liefde. Vanaf dat moment is het: ‘volg je droom en geef nooit op’. Pas als je kiest voor een droom gaat de inspiratie ervan als kracht werken.
Het realiseren van de droom is vervolgens 80 procent transpiratie en 20 procent inspiratie. Het is elke dag hard werken. Het is een weg afleggen waarbij je tegenslagen tegenkomt en waarbij je krachtig moet sturen en vaardig moet bijsturen. Het vraagt zelfdiscipline en oefening. Het vraagt leiderschap over je eigen gevoelens, gedachten, en handelingen, ook als het even minder gaat. Het vraagt het uithouden van perioden van teleurstelling. Het vraagt dat je een omgeving om je heen creëert van vrienden en zelfgekozen leermeesters die passen bij je gekozen ‘droomlandschap’ en die je inspireren als het tegenzit.

‘De levenskeuze wordt onderdeel van een proces van levenslang leren.’

Durven nadenken

De laatste stap is durven nadenken. Hoe leer je luisteren naar je innerlijke stem? Enerzijds tracht de student te voldoen aan de normen en waarden die in de samenleving liggen verankerd, en anderzijds dringen zich authentieke drijfveren op. Vaak zal de student proberen de innerlijke eigenschappen die niet in overeenstemming zijn met de maatschappelijke conditionering, te onderdrukken. Het is van groot belang de innerlijke stem te onderscheiden van de collectieve norm. Sommige dromen zijn als schaduwen en zijn niet toekomstgericht. Het zijn angstdromen, vluchtdromen, of gemanipuleerde dromen. De echte toekomstdromen daarentegen, zijn vaak raadselachtig, maar vol van energie. Ze lijken op de dromen van de herdersjongen die koningsdromen droomt, ofwel op de dromen van de zeventienjarige meesterdromer Jozef in het Oude Testament. Het onderscheid maken tussen een hersenschim en een toekomstdroom is een kwestie van het horen van de innerlijke stem, die geworteld is in de totale persoonlijkheid. Het doet meer een beroep op het innerlijk gevoel dan op de ratio. De studiecoach van de Vrije Hogeschool speelt bij die duiding een essentiële rol. Niet als een coach op afstand, niet als assessor, maar primair als een inspirerend voorbeeld. Het is iemand die zelf ook droomt, dromen realiseert en ze betekenis geeft. Het is iemand waarvan je – in een vriendschappelijke mentorrelatie – wilt leren.

Resultaat

De studenten van het Liberal Arts Tussenjaar aan de Vrije Hogeschool ontwikkelen een natuurlijk vermogen tot het leiderschap dat voorwaarde is voor een geslaagde studie- en beroepskeuze. Deconditioneren en toekomstdromen realiseren is het gevolg. De student volgt niet meer de gebaande paden, maar kiest een eigen constructieve weg.
Het resultaat van deze manier van werken leidt tot een unieke verdieping in de studiekeuze. Studiekeuze, zo opgevat, wordt onderdeel van een levenskeuze. De levenskeuze wordt onderdeel van een proces van levenslang leren. Het daagt uit tot het werken vanuit inspiratie en het gebruiken van je intuïtie. Heb je de werkwijze eenmaal te pakken, dan weet je voortaan wie je bent, wat je kan en wat je wilt.
Mooie woorden, maar werkt het ook? Ik hoor het de lezer vragen. De Vrije Hogeschool viert dit jaar haar 50-jarig jubileum. In het jubileumboek dat in september 2022 verschijnt, staan de verhalen van vijftig voormalige studenten die ondanks soms grote obstakels hun dromen hebben verwezenlijkt en de weg tot zelfverwerkelijking hebben gevonden. Wij gaan die vijftig verhalen vanaf februari 2022 delen , onder andere via The Optimist. •

Dr. Gerrie Strik is rector aan De Vrije Hogeschool te Zeist (www.vrijehogeschool.nl). Zij studeerde Nederlands en genderstudies.