Van speelbal naar speelveld

Wat als je in staat bent om je speelsheid te hervinden? Door simpelweg uit de voortrazende gedachtetrein te stappen, in het hier en nu. Angela Mastwijk en Irene van Meijgaard vertellen hoe en organiseren er zelfs een speciale dag voor, samen met Optimist magazine.

DOOR: ANGELA MASTWIJK EN IRENE VAN MEIJGAARD

Als je ’s ochtends vroeg wakker wordt en naar buiten kijkt, zie je met een beetje geluk de zon opkomen. We genieten van een zonsondergang en leggen het vast op ons mobieltje. Dat opkomen en ondergaan van de zon wordt ervaren als waar. Toch weten we inmiddels dankzij Copernicus dat er in werkelijkheid een draai plaatsvindt van de aarde om de zon. Dat de zon beweegt is dus een optische illusie. Hoe vaak gebeurt het niet, dat je een hele lange tijd hetgeen wat je waarneemt voor waar aanneemt, en je er later achter komt dat het eigenlijk heel anders zit dan je dacht?

We nemen onze waarneming van onszelf en de wereld vaak erg serieus. Dan verliezen we ons in de film die zich voor onze ogen lijkt af te spelen. Soms is dat heerlijk. Er is een fijne vakantie of een prettige workflow. Wanneer er echter dingen misgaan of zwaar voelen, verliezen we ons gevoel voor humor en verdwijnt alle speelsheid en creativiteit. Terwijl het heel helpend is om te ontdekken dat er zich eigenlijk een denkprojectie afspeelt die we aanzien voor ‘de wereld’. In veel oosterse spirituele stromingen wordt daarnaar verwezen, oude Griekse filosofen wisten het te vertellen en natuurlijk ook in de stukken van Shakespeare werd het al gezegd: het leven is in wezen een spel.

‘Inzicht in de drie principes zorgt voor een helder hoofd en minder getob.’

Drie principes

Jaren geleden stuitten wij op een boek van Michael Neill met de titel The Inside-Out Revolution. Daarin stond op een heel eenvoudige en toch diepgaande manier uitgelegd dat het hele leven een gedachtentheater is, waarbij we in alle onschuld vooral veel interesse aan de dag leggen voor de dramaproducties in ons hoofd. Zodra je doorhebt dat je naar een film kijkt, verliest deze zijn macht.

Michael Neill noemde een in Nederland destijds nog onbekend paradigma, namelijk de drie principes die ten grondslag liggen aan de menselijke ervaring: mind, consciousness en thought. Ook wel bekend als het inside-out paradigma, ontdekt en beschreven door Sydney Banks in de jaren ’70, en in het Engelstalige deel van de wereld al tientallen jaren met veel succes gebruikt door psychologen, psychiaters, coaches, therapeuten en hulpverleners.

De drie principes beschrijven hoe elke ervaring tot stand komt en vanuit welke bron dat gebeurt. De principes lijken daarin meer op de wet van de zwaartekracht of op het begrijpen van het zonnestelsel, dan op een coachingmethode. Inzicht hierin blijkt wonderlijk snel een helder hoofd en minder getob op te leveren.

Intrinsiek gezond

Er zijn op dit moment veel mensen die bijvoorbeeld met stress en burn-out kampen. In diverse sectoren lopen mensen vast, en ook op jonge leeftijd zijn er al heel wat worstelingen. Allerlei vormen van verslaving, eetstoornissen en paniekaanvallen, lijken hand over hand toe te nemen. Wat opvalt is dat betrokkenen vaak reageren vanuit dezelfde verkramping als degene die lijdt; met bezorgdheid en controlemaatregelen. Dat lijkt ook zo logisch om te doen; we horen en leren vooral wat er allemaal mis kan gaan, en behandelen ziektes en afwijkingen. We zijn vergeten dat mensen intrinsiek gezond zijn en hoe we dat kunnen blootleggen. Het geloof in maakbaarheid is tegenwoordig groot. Dit leidt ertoe dat we heel veel aan het beheersen en oplossen zijn. Het volgen van protocollen om te repareren wat gezien wordt als afwijkend, is de norm. We zijn zo gewend om iets te moeten doen, zodra we bijvoorbeeld slecht slapen of ons gestrest voelen. Als het niet gaat zoals we denken dat het zou moeten gaan, is de reflex om in te grijpen en symptomen te behandelen of onderdrukken in de hoop snel weer terug te zijn bij ‘normaal’.

‘Het leven wordt een speelse oefening en kinderlijk eenvoudig.’

Cirkel van gedachten

Er is logischerwijs steeds meer aandacht voor de mentale gezondheid, waarbij echter steeds meer nadruk wordt gelegd op cognitie en gedrag. Dat betekent dat er veel aandacht is voor de inhoud van gedachten, wat niet altijd leidt tot een betere mentale gezondheid. Sterker nog, het nodigt uit tot nog meer identificatie met gedachten en de gevoelens die deze met zich meebrengen. Een eenvoudige gedachte als: ik kan dit niet aan, of: ik kan me niet concentreren, is eenmaal geloofd, vaak het startsein van een enorme trein met gedachten die steeds verkrampter voelt. Ik ben nu eenmaal hooggevoelig dus ik kan niet tegen feedback, ik ben een echte ADHD’er, dus lukt het me niet orde op zaken te stellen, ik ben een introvert dus heb meer tijd voor mezelf nodig. We geloven dat dit alles daadwerkelijk iets zegt over onszelf en zo ontstaat er vaak een eindeloze cirkel van gedachten, gevoelens en gedrag.

In deze steeds sneller rijdende trein, herkennen we deze conclusies niet als gedachten. We willen weg bij alles wat er door ons heengaat en dat leidt tot vluchtgedrag, wat uiteindelijk niet voor de gewenste opluchting of fundamentele verandering zorgt. In het gangbare paradigma zijn veel therapeuten, psychologen en coaches ook al druk in de weer met de inhoud van ons denken en het proberen te controleren van de buitenwereld. Er is altijd wat te analyseren, vergelijken, verbeteren of fiksen. Dat blijkt beperkt houdbaar.

Rol in het levensspel

Als ‘3 principles facilitator’ gaan we niet zozeer in op de inhoud van de gedachten van onze cliënten, maar onderzoeken we hoe het zit met hun denken, hun toegang tot innerlijke wijsheid en welzijn. Achteroverleunend in plaats van hardwerkend. Uitzoomen in plaats van inzoomen. Wat de drie principes zo anders maakt dan andere stromingen, is dat er werkelijk geen opdrachten in zitten. Niets wat je moet doen en ook niets wat je moet laten. Het valt niet onder de noemer ‘persoonlijke ontwikkeling’, omdat de persoon uiteindelijk ook een gedachteconstruct is. Een rol in het levensspel, zogezegd. Dat laatste vergt misschien wat dieper kijken en mijmeren. Waar hebben we het eigenlijk over als we ‘ik’ zeggen? En in uitspraken als: ‘ik vind mezelf…’, wie kijkt er dan naar wat? Omdat die ‘ik’ een gedachteconstruct betreft, is het volgens ons ook niet logisch om daar tips of stappenplannen voor te verzinnen. Dat is vergelijkbaar met adviezen geven aan de cowboy die je speelt in een westernproductie, in plaats van je te realiseren dat je in wezen niet die cowboy bent.

Wat we wél doen is eenvoudig en met compassie kijken naar hoe het werkt en wat er achter de rol van cowboy zit. Zien hoe die tegelijkertijd in vrijheid vormgegeven kan worden. Het leven wordt zo een speelse oefening en kinderlijk eenvoudig. Laatst zei een gesprekspartner: ‘Het is zo simpel, het moet wel waar zijn.’ Net als toen erkend werd dat Copernicus het bij het rechte eind had met zijn wereldbeeld en er allerlei puzzelstukjes op hun plek vielen. Vanuit het nieuwe paradigma bleken voorheen complexe berekeningen eenvoudig en kloppend te zijn.

Wij hebben onderhand allerlei aanwijzingen dat dit voor het paradigma van de drie principes ook geldt: het maakt de psychologie simpel en praktisch en daarmee ons leven speels.

‘Stel je voor dat je geen speelbal bent, maar dat elk moment een vrij speelveld is.’

Gedachtetreinen vol rommel

Vanuit het ‘inside-out paradigma’ is het aanwijzen van de moderne maatschappij als oorzaak van de werkdruk en je opgejaagde gevoel niet langer kloppend. Niets kan immers bij jou naar binnen kruipen om daar stress te veroorzaken. Dat doen we – in alle onschuld uiteraard – met ons geloof in stressvolle gedachten. ‘Ik moet’ en ‘ik kan niet’ zijn herkenbare startseinen van soms enorme gedachtetreinen vol rommel met onduidelijke bestemming. Onderweg worden allerlei stations aangedaan als ‘Dreigende Mislukking’, ‘Niet Goed Genoeg Centraal’ en het eind van het verhaal is een burn-out. Is het niet magisch hoe dat zich in je hoofd, en als een flinke verkramping in je lijf, kan afspelen terwijl je gewoon op een kantoorstoel zit of thuis op de bank? We kunnen ons zelfs in een paniekaanval denken terwijl we in wezen volkomen oké zijn.

Even goed om je heen kijken en je realiseren dat je per ongeluk op een gedachtetrein bent gestapt, is dan heel praktisch. Ook omdat je er zó weer uit bent, terug in het hier en nu. Waar je gewoon kunt stilstaan, nagaan wat er eventueel van je gevraagd wordt en een heldere respons kunt laten opkomen. Daar ontstaat vanzelf ruimte voor als je ziet dat het leven altijd op dezelfde manier gecreëerd wordt, en dat de ernst en ingewikkeldheid die je waarneemt bestaat uit een verzameling gedachten. De drukke baan die je niet denkt aan te kunnen bijvoorbeeld; misschien merk je dat je eigenlijk volledig oké bent in je huidige werkzaamheden. Het kan ook zijn dat je de impuls krijgt om op te staan, ontslag te nemen en een ander speelveld te ontdekken. Je bezwaren tegen nieuw en onbekend bestaan immers ook niet buiten wat je denkt. Leven is van zichzelf heel simpel, maar we zijn gaan denken van niet. We zijn ten diepste altijd oké, maar geloven en ervaren dus vaak het tegendeel. Inzicht in dit ‘systeem’ kan levensveranderend zijn; stel je eens voor dat je geen speelbal bent van de omstandigheden, je verleden of karaktereigenschappen, maar dat elk moment een volkomen vrij speelveld is!

Ervaar de verlichting

Inmiddels groeit de groep facilitators die in Nederland als gesprekspartner meekijkt met allerlei (ervaren) problemen en levensvragen. Wat we terugkrijgen is opmerkelijk vaak de uitspraak: ‘er is niets veranderd, maar alles is anders’.

Mensen voelen verlichting in het dagelijks leven, in het doen en ondernemen van dingen zonder daar heel veel gedachten over te hebben. En als er een gedachte opkomt die hen meer en meer bezighoudt, wordt veel eerder geconstateerd ‘oh, kijk, een gedachte’, die vervolgens oplost. Er wordt ruimte ervaren, ernst verdwijnt en het denken wordt weer gebruikt waar het voor bedoeld is: als creatief instrument waar het eerder als commentaarstem op alle gebeurtenissen fungeerde.

Een deelnemer aan een workshop die in de theaterwereld werkt, meldde dat het leven van een strak geregisseerd toneelstuk was veranderd in puur improvisatietheater.

Uitgeverij Samsara signaleerde het paradigma van de drie principes, herkende de helderheid en eenvoud ervan en speelde daarop in met de uitgave van verschillende boeken op dit gebied.

Daarnaast ontstond de gezamenlijke wens om meer bekendheid te geven aan het inside-out paradigma. Er is recent een stichting opgericht met dat doel en de eerste openbare activiteit is een congres op 20 september 2023 in Cultuur- en Congrescentrum Antropia, met de titel Verlichting & Welzijn: een nieuw uitgangspunt voor mensen die met mensen werken. We richten ons vooral op deze professionals omdat stress en burn-out voor veel uitval zorgen.

Sprekers uit de praktijk en ervaren 3 principles facilitators laten zien hoe het nieuwe uitgangspunt werkt. Een uitgangspunt van lichtheid, speelsheid, helderheid en optimisme. •

Meer informatie: www.3principes.nl/congres, of kijk op de website van Optimist magazine om je plek te reserveren.

Angela Mastwijk is auteur, 3 principles facilitator en speelt samen met Linda Spaanbroek in Shift Academy waar zij mensen begeleiden en opleiden.

Irene van Meijgaard is 3 principles coach en -opleider. Vanuit Simpelmind biedt zij samen met Elisabeth Roelvink een frisse kijk op psychologie en zijnsvragen.