Spring mee op het transitievliegwiel!

De recente aardverschuivingen in de politiek brengen ook de wereldverbeteraars in beweging. Ruim driehonderd zoeken elkaar op in een Whatsappgroep om een nieuw narratief te vinden. Een verhaal dat verbindt en verleidt en dat ons helpt bij complexe transities en bij mooie idealen zoals betekeniseconomie.

DOOR: PETER BOOTSMA, NYNKE VISSER EN JELLEKE DE NOOY

Voor dit nieuwe narratief komen we met dertig mensen op 23 september naar Doorn. Tijd voor uitwisseling, oefening, verbinding, verdieping en ontwerp. We zetten een flinke boom op, met de bedoeling dat die dieper wortelt, hoger reikt, breder is en meer wind vangt dan de bomen die we al kennen.

Dromen als je dood bent

We beginnen de ochtend in de grond, bij de wortels. De waarden die we delen, de opdracht die we hebben. De verantwoordelijkheid van onze generatie. Nynke Visser van Innivity brengt ons met een grafrede naar vijftig jaar verderop. Een aangrijpend kijkje in je eigen toekomst, want je bent dan bijvoorbeeld net dood. Je kinderen treuren aan je graf, maar trots zijn ze ook. Jij was immers een van die mensen die in 2023 het lef had om vol te houden. Door samen te werken heb je een omslag bewerkstelligd naar een duurzame wereld. Dus hoe ziet die duurzame wereld eruit, voor jou? Sluit gerust even je ogen en mijmer over deze vraag, zegt Nynke. Wat komt er in je op? Een groene, zonnige en vredige plek misschien, harmonie tussen mens en natuur. Regeneratief en betekenisvol. Economisch én ecologisch én sociaal. We respecteren en beschermen elkaar, we staan in onze kracht. Zulke dromen geven ons energie en handelings­perspectief. In en door deze beelden krijgen de natuur en de aarde kans om te herstellen.

Van dromen naar doen

Een mooi lied van Maria den Dool van Synchronicity Lab brengt ons weer bij de levenden en zet ons aan. Nog wat fysieke beweging erbij en we hebben contact. Dat mag ook wel, want het dagprogramma, voorbereid door een werkgroep met aan het roer Sandra Barth en Remi-Armand Collaris van Impact033, is niet alleen diep maar ook breed en hoog. We willen immers niet alleen transformatie van onszelf, maar ook van onze organisaties en van ons politieke bedrijf. De boom groeit de hele dag door en brengt nieuwe inzichten voort.

Maar zien we door de bomen het bos nog? Wie doen er allemaal mee? Kunnen we rekenen op anderen? Zal de overheid meebewegen? Jelleke de Nooy heeft het uitgezocht en heeft er een boek over geschreven dat binnenkort uitkomt: Voorlevers van de nieuwe samenleving. Het eerste boek in Nederland dat in een dwarsdoorsnede van de samenleving zichtbaar maakt hoeveel er al gebeurt. Netwerken, organisaties en individuen werken aan een duurzame samenleving, met vallen en opstaan, sterk gemotiveerd en steeds meer samen. Hier bouwen ze op en werken ze aan institutionalisering. Daar bouwen ze af wat niet meer nodig is en bouwen ze om naar regeneratieve en inclusieve vormen van werken en leven. In alle sectoren van de samenleving.

Er komen meer inzichten op tafel. Kent iedereen Greenwish? In hun Duurzame Dinsdag Trendrapport verzamelen ze opvallende trends uit ruim duizend vernieuwende maatschappelijke initiatieven. Zoals de kracht van gemeenschappen. Of nieuwe democratische en inclusieve organisatievormen, zoals bestaansmodellen in plaats van businessmodellen, sociocratie, burgerberaden. En dat we ons steeds meer bewust zijn van verbondenheid met natuur. En ook dat we ons meer onderling verbonden voelen, dichtbij en ver weg. Er is dus grond voor optimisme. Iemand anders is net terug van Springtij. Daar worden stappen gezet om een nieuwe economie echt handen en voeten te geven. Op de SDG-dag, ook net geweest, wordt duidelijk hoeveel organisaties samenwerken aan een ‘postgroeieconomie’ en aan inner development goals naast sustainable development goals.

Inspiratie en ambities

Meer energie van onderop is nodig en mogelijk, maar toch is dat niet genoeg om het tij te keren. Ook de overheid moet anders, want het politieke transitieleiderschap hapert al 50 jaar. Verbazen doet dat niet, want onze politieke besluitenfabrieken stammen nog uit het stoomtijdperk. Peter Bootsma van de vereniging Noorden Duurzaam laat zien hoe juist een nog veel oudere vorm van democratie ons kan helpen om het politieke bedrijf te moderniseren. Met minder concurrentie en polarisatie, en in plaats daarvan meer taakverdeling en samenwerking. Een voedingsbodem voor transitieleiderschap kan het zijn. Hoog tijd voor experimenten met deze ‘taakdemocratie’.

Bomen staan met elkaar in contact staan via een enorm netwerk van schimmeldraden, dat ook nog eens voedend werkt. Ook mensen kunnen via zo’n mycelium met elkaar verbonden zijn. Informeel, niet-hiërarchisch, onder de radar. Dat helpt om kennis te verspreiden, steun te vragen en te krijgen, beweging in gang te zetten en te versnellen. ‘Small wins’ zorgen opgeteld samen voor systeemverandering. Cas Hendriks van Myceliumnet.work bouwt een digitale infrastructuur hiervoor, en – heel verfrissend – niet commercieel maar als common. Iedereen kan en mag zijn oplossing gebruiken.

Een nieuw narratief

Je hoort de wind van verandering ruisen door de bladeren, de boom vertelt een verhaal. Een narratief over de mens en zijn bestemming, over de verandering die nodig is voor bestaanszekerheid van generaties na ons. Hier en overal. Een verhaal dat net zo sterk wordt als de grote verhalen die richting gaven aan de geschiedenis. Zoals ooit geloof, hoop en liefde, zoals later vrijheid, gelijkheid en broederschap. Het nieuwe verhaal is minstens zo verleidelijk als de beloften van kapitalisme en neoliberalisme. Hoe klinkt dat nieuwe verhaal? Jeroen den Uyl harkt het blad bijeen en ziet het verhaal ontstaan: ‘Je bent niet slechts een druppel in de oceaan. Je bent de volledige oceaan in een druppel’.

Persoonlijke transitie

Terug naar het ik. Hoe kantel jij de huidige economie naar een betekeniseconomie? Over deze vraag gaat de ecosysteemopstelling die Annelieke Verkerk en Nicole van der Ouw begeleiden. De deelnemers verkennen hun eigen transitievraag. Dat begint met: Wat heb ik aan te kijken? Dit werk graaft diep. Het veld van Leven en Dood nodigt uit tot werkelijk onder ogen zien, waarna ruimte ontstaat voor andere ‘antwoorden’ en nieuwe bewegingen op de laag van zelfleiderschap, de eigen organisatie of het grotere maatschappelijke veld. Als collectieve rode draad tonen zich hart-openende bewegingen, leidend tot meer moed, kracht en handelingsvrijheid.

Workshops

Buiten bij een flipover nemen Miranda van Gendt en Nicolette Loonen van Plekmakers en SDG Lokaal ons mee naar dorpen, wijken en gemeenten. Het niveau waar transitie georganiseerd kan worden. Wie is daar aan zet? Toevallig of niet, maar net als bij taakdemocratie zien ze vijf maatschappelijke groepen die elk een deel voor hun rekening kunnen nemen. In hun midden ontstaat vanuit de unieke kracht van de plek en door goed gesprek een ‘impactvisie’. Maar niet vanzelf: iemand moet de groepen bijeen roepen en het gesprek begeleiden, zonder de uitkomst te willen bepalen. Een regiegroep bijvoorbeeld, een ‘vliegwielteam’. En lukt dat dan is er ondersteuning nodig om de visie gerealiseerd te krijgen. Dat doe je met mensen die thuis zijn in community building, zingeving, kennisdeling, creativiteit, geld, projectleiding, etc. De kringen van visie en ondersteuning komen op de flipover samen in een lemniscaat. Conclusie: begin op het kruispunt.

Een andere workshop, eveneens buiten, gaat over synchroniciteit en gemak. Hoe vallen gebeurtenissen ‘toevalligerwijs’ samen in de tijd en hoe kun je hier zelf een positieve draai aan geven? Het vooral doen van dingen die goed voelen, je eigen impulsen volgen (waarbij je jezelf soms een liefdevol kontschopje geeft), en altijd eerlijk zijn tegen anderen over wat er bij jou gebeurt blijkt bij te dragen.

Een bos met een diversiteit aan bomen en planten is veerkrachtiger, sterker en biodiverser dan een bos van soortgelijken. Bij het afsluiten van de dag delen de deelnemers waardevolle inzichten, anekdotes over prachtige ontmoetingen en gezamenlijke acties. Er is een sterke wil om juist mensen buiten het ‘vertrouwde netwerk’ te enthousiasmeren. Een ander inzicht is dat de weg naar een betekenisvolle economie een constante beweging lijkt te zijn die de vorm van een lemniscaat volgt. Maar hoe deze weg er precies uit ziet? Dat komt de volgende keer aan bod tijdens de voorleversconferentie annex boekpresentatie van donderdag 16 november 2023. Rondvraag tenslotte, van Jeroen: weet iemand een ander woord voor broederschap? •

• Peter A.J. Bootsma is organisatieadviseur en voorzitter van de vereniging Noorden Duurzaam. Hij doet onderzoek naar transitieversnelling en taakdemocratie. In 2020 werd hij verkozen tot Groene Burgemeester van Groningen.
• Nynke Visser is een sustainable change maker en eigenaar van Innivity. Zij helpt organisaties en duurzame professionals om impact te maken, geeft lezingen, doceert aan middelbare scholen en maakt podcasts.
• Jelleke de Nooy is een katalysator voor verandering, een Jeanne d’Arc van de systeemtransitie, een vroedvrouw van nieuwe tijden. Haar boek over voorlevers ligt binnenkort in de boekhandel en bij YouBeDo.

Fotografie: Yorel Cairo