Samen naar een wereld vol betekenis

Futuroloog Peter van der Wel kijkt optimistisch naar de transitie die we in onze maatschappij meemaken. Technologie is hierbij volgens hem ‘een cruciale bondgenoot’.

Toen ik als jonge econoom mijn eerste toekomstscenario’s schreef, koesterde ik al een stille droom: een wereld waarin mensen niet meer worden geleefd door de klok, maar waarin ze de vrijheid hebben om zich te ontwikkelen, te leren en betekenisvolle dingen te doen. Vandaag de dag lijkt die droom eindelijk werkelijkheid te kunnen worden. Dankzij de vooruitgang in robotica en AI bewegen we ons naar een toekomst waarin werken een voorrecht wordt in plaats van een verplichting. Toch is het nog aan ons om te bepalen hoe we daar komen – met visie en samenwerking of met chaos en ongelijkheid.

De transitie naar overvloed

De vervanging van handarbeid door machines was het ‘gemakkelijke’ deel van de technologische revolutie. Maar nu zien we een veel grotere verschuiving: vrijwel alle menselijke functies kunnen en zullen worden overgenomen door machines. Computers, ooit omschreven als ‘zeer snelle idioten’, zijn geëvolueerd tot systemen die kunnen denken, leren, zichzelf repareren en zelfs verbeteren. Het idee dat menselijke arbeid onvervangbaar is, wordt steeds meer een illusie. Voor mij als futuroloog is dit niet alleen een logische ontwikkeling; het voelt ook als een kans om terug te keren naar een wereld met een zekere mate van overvloed. Een wereld zoals we die heel lang kenden. Ook voor de jager-verzamelaar en nomade was de natuur doorgaans overvloedig en zij hoefden meestal niet veel te werken voor een goed leven. Pas de agrarische revolutie maakte het idee dat ‘wie niet werkt, niet zal eten’ zinvol, en nu in het informatietijdperk raakt dit idee alweer achterhaald.

Een persoonlijke revolutie

Stel je voor: geen wekker, geen haast, geen overvolle treinen. Een ochtend waarin je wakker wordt omdat je uitgeslapen bent. Voor mij betekent dit de vrijheid om de dag te beginnen met nieuwe studies, onderzoek en inspirerende gesprekken. Het voelt bijna surrealistisch om te beseffen dat wat ooit een luxe was voor de superrijken, nu een realiteit kan zijn voor iedereen. Toch zie ik ook hoe onze systemen worstelen met deze overgang. Ondanks dat machines bergen overtollige goederen en diensten produceren, blijven nog steeds miljoenen mensen honger lijden – niet door een tekort aan voedsel, maar door een tekort aan koopkracht. De focus op ‘effectieve vraag’ in plaats van universele toegang houdt deze ongelijkheid in stand. Dit is niet alleen economisch inefficiënt, maar ook moreel onacceptabel.

De uitdaging van werkloosheid

Covid-19 gaf ons al een voorproefje van een wereld waarin werken minder vanzelfsprekend is en nu doet de opkomst van AI daar nog een schep bovenop. En toch blijven veel beleidsmakers vasthouden aan het verouderde systeem waarin arbeid centraal staat. Het oude mantra ‘geen werk, geen eten’ blijft de norm, terwijl steeds duidelijker wordt dat dit model niet langer houdbaar is. De realiteit is dat robots en AI steeds meer taken van ons zullen overnemen – of we dat nu willen of niet. De echte vraag is hoe we deze transitie vormgeven.

Een wereld vol betekenis

Dit is waar mijn droom pas echt tot leven komt: een samenleving waarin mensen vrij zijn om bezigheden na te streven die hen echt voldoening geven. Geen monotone kantoorbaan, maar tijd voor relaties, kunst, wetenschap en persoonlijke groei. Voor mij betekent dat ook de ruimte om mijn kennis te verdiepen en verder te delen. We staan op een kruispunt: kiezen we voor een toekomst van ongelijkheid en chaos, of ontwerpen we een wereld waarin overvloed eerlijk wordt verdeeld? Voor mij is het antwoord duidelijk. Technologie biedt ons de tools om een vreedzame, rechtvaardige samenleving te creëren. Maar het vraagt visie en leiderschap om dat mogelijk te maken.

Technologie als bondgenoot voor het klimaat

Sommigen zeggen dat het onverantwoord is om te dromen over minder werken terwijl de klimaatcrisis op ons drukt. Maar ik geloof dat technologie juist een cruciale bondgenoot is. Intelligente systemen kunnen ons helpen duurzamer te leven en nieuwe oplossingen te vinden voor de uitdagingen van morgen. Samenwerking met deze systemen is niet alleen slim; het is essentieel voor onze overleving. Misschien worden we ooit Homo ludens – de spelende mens. Maar voordat we daar zijn, begint de reis met een simpele stap: bewustwording. Onze huidige manier van denken over werk, productie en waarde is niets meer dan een collectieve afspraak – een afspraak die ons beperkt. Stel jezelf de vraag: waarom werken we eigenlijk zo hard? En voor wie?

Tijd voor verandering

Neem vandaag de tijd om stil te staan bij de alternatieven. Wat betekent werk voor jou? Wat zou je doen als werk niet langer een verplichting was? Praat erover met anderen, lees over nieuwe modellen, en stel vragen aan beleidsmakers.

De verandering begint bij onszelf – met hoe we kijken naar de wereld en onze plaats daarin. Laten we samen een toekomst ontwerpen waarin overvloed, betekenis en vrijheid centraal staan. Dat is geen droom; dat is een keuze.