Paraat voor de toekomst?

De basis voor een leefbare toekomst begint volgens ntuurgeneeskundig- en orthomoleculair therapeut Rineke Dijkinga bij twee bodems: die van de aarde en die van onszelf.

DOOR: RINEKE DIJKINGA

Afgelopen september was ik een van de aanwezigen op het waardevolle congres Pandemische Paraatheid, mede georganiseerd door The Optimist. Het deed me stilstaan bij de definitie van paraat zijn: dat iets klaar is voor de toekomst, dat de oplossingen klaarliggen. In een tijd waar crises elkaar opvolgen of tegelijkertijd spelen, lijkt paraatheid nog ver weg. Een onderdeel van deze paraatheid waar we nog steeds weinig over horen is de gezondheid van de aardbodem en onze eigen ‘bodem’, namelijk onze darmen. Letterlijk en figuurlijk vormen die samen de bodem onder ons bestaan. En ook al begint dit artikel niet echt optimistisch, zo eindigt het wel. Elke dag kun je, met elke hap, een wezenlijke bijdrage leveren aan de paraatheid van beide bodems.

Het probleem

‘De natie die zijn bodem laat uitsterven, vernietigt zichzelf.’ Dit zei president Roosevelt in 1930. Sindsdien is de bodemkwaliteit met grote sprongen achteruitgegaan. Toch is het geen algemeen gespreksonderwerp, alsof het nog steeds een ver-van-ons-bed-show is. Dit terwijl het al naast ons (ziekte)bed staat. Het citaat van Roosevelt is wat er in een notendop aan de hand is en vertelt wat kan gebeuren als wij geen stappen zetten in het terugdringen van de bodemcrisis.
Om de groei naar tien miljard wereldburgers in goede banen te leiden, moet er steeds intensiever en efficiënter voedsel geproduceerd worden, zegt de moderne industriële landbouw. In de biologische en regeneratieve landbouw hoor je andere opvattingen. De veerkracht en vitaliteit van onze gewassen en bodem is volgens hen zo verslechterd door de chemische landbouw dat we alleen nog met flink veel ‘chemische infusen’ voedsel kunnen produceren. Met grote gevolgen voor crises op het gebied van bijvoorbeeld bodem, natuur, klimaat, water en ziektes.

‘De bodem en onze darmen vormen de bodem onder ons bestaan.’

De gevolgen voor de mens

Als we alleen kijken naar de ‘ecosysteemdienst’ voeding die de bodem ons levert, brengt de moderne industriële landbouw de volgende gevolgen met zich mee.

1. Gebrek aan voedingsstoffen
Pesticiden en kunstmest verarmen de bodem en laten het bodemleven verdwijnen, waardoor steeds minder humus (levende aarde) maar ook minder opneembare voedingsstoffen overblijven. Een gebrek aan opneembare voedingsstoffen in de bodem betekent een gebrek aan voedingsstoffen voor de plant, daarmee op ons bord en vervolgens in ons lichaam. Heel ongemerkt – je ziet er namelijk niets van als je een prachtige aardappel of broccoli koopt – is ons voedsel de afgelopen veertig tot vijftig jaar tot wel zeventig procent minder voedingsstoffen gaan bevatten.
Dit verarmde voedsel sturen wij naar voedselfabrieken, die er op hun beurt nog meer voedingsstoffen aan onttrekken waardoor voeding nog ‘leger’ op ons bord terechtkomt. Zo ontstond de term ‘hidden hunger’. Kwantitatief is er in rijke landen een overschot aan eten, maar kwalitatief zijn er flinke tekorten aan voedingsstoffen. Hierdoor kunnen chronische klachten en ziekten ontstaan. Deze gaan we te lijf met medicijnen en medisch ingrijpen. Medicijngebruik heeft invloed op de status van wezenlijke voedingsstoffen. Dit omdat medicijnen tot gevolg hebben dat vitamines en (micro)mineralen verhoogd uitgescheiden, verminderd opgenomen worden of de behoefte eraan stijgt.
Kijken we enkel naar de paraatheid voor virussen, dan weten we van de afgelopen twee jaren dat een dieet dat arm is aan wezenlijke voedingsstoffen (poor diet) de kans op een ernstig verloop flink laat toenemen.

‘Een variatie van gewassen zorgt voor een gezond bodemleven en voor diversiteit op ons bord, dat de biodiversiteit in onze darm vergroot.’

3. Verlies van biodiversiteit
De bodem waarop ons eten groeit en onze darmen hebben allebei ongelooflijk veel invloed op ons brein, of het nu gaat om stressbestendigheid, stemming of levenskwaliteit (zie kader). Beide bepalen bovendien grotendeels de paraatheid van het immuunsysteem. Het overleven van goedaardige micro-organismen in beide bodems is enorm belangrijk. En wellicht nog belangrijker is de diversiteit ervan: het verlies van biodiversiteit door het toepassen van monoculturen is zorgwekkend voor de aarde en onze eigen gezondheid. De bodem heeft baat bij diversiteit: een variatie van gewassen zorgt voor een gezond, divers bodemleven en voor diversiteit op ons bord, dat vervolgens weer de biodiversiteit in onze darm vergroot. Hoe groter de diversiteit aan micro-organismen, des te gunstiger het effect op onze totale gezondheid. En ook al lijkt het productaanbod in de supermarkten heel divers, het overgrote deel van wat we eten, is afkomstig van monoculturen uit de landbouw: tarwe, soja en maïs, aangevuld met vlees, melk en suiker.

‘De grond onder ons bestaan zou van ons allen moeten blijven.’

Zeg mij wat je eet en ik zal je zeggen wie je bent
Bepaalde bacteriestammen hebben een uitgesproken effect op ons brein door hun rol in de aanmaak van neurotransmitters. Daarom worden ze ook wel psychobiotische bacteriestammen genoemd. Steeds meer wetenschappers wijzen erop dat beinvloeding van ons brein als eerste via het optimaliseren van ons darmflora zou moeten verlopen. Lactobacillen en bifidobacteriën zijn prominente bewoners van je darmen. Ze vervullen vele taken voor onze gezondheid. Voldoende bifidobacteriën, in combinatie met voldoende lactobacillen, dragen bij aan normalisatie van de stressrespons, vermindering van angststoornissen, depressies en stemmingswisselingen omdat ze de aanmaak van de rustgevende/remmende neurotransmitters (ook wel onze lichaamseigen tranquilizers genoemd) in goede banen leiden.
Nu wil je natuurlijk weten hoe je meer lactobacillen en bifidobacterien in je darmflora krijgt. Bijna vijftig procent van onze darmflora is een afgeleide van onze voedingsgewoonten. Het simpele antwoord op de vraag is dan ook door voedsel te eten zoals we dat vroeger deden. Oude (volkoren) granen met volop vezels, peulvruchten, groente, kruiden, fruit, noten, zaden, pitten en wat gefermenteerd voedsel zijn bij uitstek dé voedingsmiddelen om deze bacteriën te voeden. Eten volgens de principes van het oorspronkelijke Mediterrane dieet lijkt door de gunstige invloed op onze darmen, de troefkaart voor onze gezondheid te zijn. Dit voedingspatroon is gebaseerd op oorspronkelijke landbouw met vers, onbewerkt, duurzaam geteeld voedsel. Ook mooi voor de bodem dus.

Wat kun je zelf doen?

Koop grond via organisaties als Land van Ons, Stichting Aardpeer en Lenteland. Geef het eventueel cadeau aan werknemers, collega’s, vrienden of familie. Deze organisaties laten de grond ecologisch beheren. De grond onder ons bestaan zou van ons allen moeten blijven. Ook omdat we dan de primaire functie van landbouwgrond kunnen bewaken: voedsel produceren.
Koop van de lokale, duurzame boer die zijn grond koestert. En hoewel we juist in crisistijd de neiging hebben om goedkoop voedsel uit ‘Verweggistan’ te kopen, is het als het gaat om paraatheid, het omgekeerde van wat nodig is: de aarde zit aan zijn taks qua draagkracht. We zullen door de zure appel heen moeten bijten als we op een bewoonbare aarde willen blijven leven die ons voedsel, water en schone lucht kan leveren. Ook omdat we daarmee direct de rem zetten op het ontstaan van nieuwe crises. Per slot van rekening zijn alle recente crises deels veroorzaakt door onze eigen messen en vorken: ‘De ingewikkeldste uitdagingen waar we voor staan, gaan allemaal over de manier waarop we met voedsel omgaan: van klimaatverandering tot watertekorten, bedreigde biodiversiteit en dieet-gerelateerde ziekten. Het krachtigste middel om de wereld te veranderen is daarom ook overduidelijk: voedsel’, zegt Carolyn Steel.
Het lijkt soms alsof we slachtoffer zijn van de dingen die ons overkomen en we steeds minder regie over ons leven hebben. Richt je daarom op de dingen waar je wel zelf over kunt beslissen, zoals het voedsel dat je in je mond stopt. Mensen die de regie over hun eigen leven pakken, kunnen beter met tegenslagen en stress omgaan. Meer regie betekent een hogere kwaliteit van leven. Zingeving, autonomie/regie en gezonde relaties (met mensen en de natuur) zijn sterk bepalend voor onze levenskwaliteit. Dus laten we ons ontworstelen aan de ‘illusie van machteloosheid’, zoals Jan Rotmans het noemt. We kunnen zoveel doen. We gaan een parate toekomst tegemoet als we niet langer wachten met ons bord te vullen met voedsel dat beide bodems dient.
Vaak hoor ik mensen in december zeggen: ‘Ik ga nu de bloemetjes buiten zetten, maar vanaf volgend jaar ga ik het écht anders doen.’ Waarom niet van je kerstdiner en oudjaarshapjes nu al feestjes voor beide bodems maken? In mijn bookazine Mooi Eten, mooi leven lees je hoe je van elke maaltijd een betaalbaar (h)eerlijk feestje maakt. •

Bronnen en meer informatie:
• Cryan, J.F., Dinan, T.G. (2012). Mind-altering microorganisms: the impact of the gut microbiota on brain and behaviour. Nature.
• Del Chierico, F. et al. (2014). Mediterranean Diet and Health: Food Effects on Gut Microbiota and Disease Control. International Journal of Molecular Sciences.
• Dinan, T.G. (2013). Psychobiotics: a novel class of psychotropic. Biological Psychiatry.
• EFSA (European Food Safety Authority. (2018). Monitoring data on pesticide residues in food: results on organic versus conventionally produced food. EFSA supporting publication.
• Eggersdorfer, M. et al. (2018). Hidden Hunger: Solutions for America’s Aging Populations. Nutrients.
• Gacesa, R. et al. (2022). Environmental factors shaping the gut microbiome in a Dutch population. Nature.
• Khoury, C.K. (2014). Increasing homogeneity in global food supplies and the implications for food security. PNAS.
• Lowe, N.M. (2021). The global challenge of hidden hunger: perspectives from the field. Cambridge.
• Marquedant, K. (2021). Diet may affect risk and severity of COVID-19. Massgeneral.
• Nelson, G. et al. (2018). Income growth and climate change effects on global nutrition security to mid-century. Nature.
• Smit, M. (2018). De duurzaamheid van de Nederlandse landbouw 1950 – 2015 – 2040. WUR.
• Smith, P. et al. (2021). The role of soils in delivering Nature’s Contributions to People. Philosophical Transactions of the Royal Society B Biological Sciences.
• Van Rossum C.T.M. et al. (2020-0083). The diet of the Dutch. Results of the Dutch National Food Consumption Survey 2012-2016. RIVM.
• Wijmenga, C. (2016). Population-based metagenomics analysis reveals markers for gut microbiome composition and diversity. Science.