Op weg naar verlichting

Ontwaken is de bestemming van de mens. Dat zeggen alle spirituele leraren. Zodra je deze staat bereikt verandert de ‘aarde in de hemel’.

DOOR: PAUL VAN SCHAIK

Als verlichting, zoals spiritueel ontwaken ook wordt genoemd, zoveel oplevert, waarom streven we het dan niet massaal na? Dit artikel geeft een antwoord op deze vraag. Hier meteen: het streven naar verlichting was eeuwenlang verboden. De kerk was erop tegen. Je mocht als sterveling niet voor God spelen. En wie dat wel deed werd opgehangen. Die werd voor alchemist uitgemaakt. Zo ontstond een collectieve angst om te streven naar verlichting en daar hebben wij tot op de dag van vandaag last van. We vermoeden dat het niet voor ons is weggelegd. De tweede reden: als je niet weet wat het is, hoe kun je het dan vinden?

Moderne spirituele leraren als Eckhart Tolle, Rupert Spira, David R. Hawkins en Lisa Cairns brengen daar verandering in. Ze beschrijven de staat van verlichting stuk voor stuk als een alledaagse ervaring. Het is voor iedereen bereikbaar, zeggen ze. En als hun leerlingen de staat niet herkennen, heeft het er vooral mee te maken dat hun verwachtingen te hooggespannen zijn. Verwacht geen extase, waarschuwen ze.

Mysterie

Anderzijds voeden dezelfde leraren het mysterie. Zij kregen hun ontwakingservaring in de schoot geworpen. En het verhaal dat zij daarover vertellen herkent de luisteraar nauwelijks. Het doet zelfs psychiatrisch aan.

‘Bij de ontwaakte schijnt altijd de zon.’

Wat hebben hun verhalen gemeen? Een persoonlijk drama neemt van het ene op het andere moment alle angst weg. Omdat de last te groot is geworden om te dragen, ontstaat er als het ware een kortsluiting in de bedrading van de hersenen. De ‘natuur’ grijpt in om de persoon letterlijk te verlichten van zijn psychische lasten. De ontwaakte loopt vervolgens maandenlang als een vredige zombie over straat. Of spendeert zijn tijd, zoals Tolle beschrijft, met gelukzalig staren naar zwanen in de singel, zittend op een bankje in het park.

Bij de schrijver van dit artikel en de rest van de mensheid is ontwaken een gradueel proces. Ze klimmen sprongsgewijs op naar een hogere, meer gelukkige staat van bewustzijn. Mits zij, bewust of onbewust, de techniek toepassen die alchemisten eeuwen geleden hebben uitgevonden. Zij veranderen ‘lood in goud’. Dit is een beeldspraak voor het omzetten van hun lagere gevoelens als schuld en schaamte in vrij beschikbare energie, in ‘licht’. Hoe dan? Door alle emoties die voortkomen uit angst direct aandacht te geven en die los te koppelen van de oorzaak van de angst. Zo helen ze hun psychische wonden.

De spirituele leraren nodigen je uit om zelf een alchemist te worden. Zodra je bewust bent van je gevoelens, kun je overbodige ballast loslaten. Poëtisch geformuleerd: door de vlam van je aandacht te richten op de pijn uit het verleden brand je jezelf schoon. Zo word je steeds lichter. Bij de ontwaakte schijnt altijd de zon.

Personen in de verlichte staat kun je makkelijk herkennen. Ze zijn zorgeloos, hebben nooit haast en kennen geen paniek. Ze zullen niet snel naar een ander wijzen als er iets misgaat, omdat ze er vanuit gaan dat we allen één zijn. Je hoort ze nooit zuchten, verveling begrijpen ze niet en in hun nabijheid voel je jezelf rustig worden. Hun innerlijke vrede is besmettelijk.

Een tragisch misverstand

Waarom de wetenschap zich nauwelijks met verlichting bemoeit, danken we aan een tragisch misverstand onder geleerden in de zeventiende eeuw. In het bijzonder tussen de grondleggers van de Verlichting: René Descartes en Baruch Spinoza. De twee woonden in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, tijdens de Gouden Eeuw. Dankzij het vrije klimaat in de republiek durfden deze grote denkers de autoriteit van God in twijfel te trekken. Beiden staan bekend als rationalist.

Wat Descartes betreft konden alle grote vragen met het menselijk verstand worden opgelost. Daar was God niet bij nodig. Descartes zag het heelal als een grote machine. Aan hem danken we het mechanisch wereldbeeld, dat tot op de dag van vandaag bepaalt hoe wetenschappers de werkelijkheid proberen te begrijpen.

Voor Spinoza betekende Verlichting iets anders. Hij was een alchemist. Hij hield zich bezig met spirituele verlichting. Dat werd hem niet in dank afgenomen. Bij leven werd de denker uit de joodse geloofsgemeenschap verbannen en was gedwongen anoniem te publiceren. Bovendien werden zijn boeken na zijn dood verboden. Ook al woonde hij in het meest vrijdenkende westerse land. Alchemie werd niet geaccepteerd. Beoefenaars werden door het volk gezien als occultisten. Als zwarte magiërs.

‘Het heelal is een oneindig bewustzijn. Een mind.’

Atlantis

De queeste van de alchemist was het geheim van geluk te ontrafelen. Daartoe bestudeerden ze het Hermetisme, een wetenschap die stamt van de Grieken. De bron der bronnen van hun kennis is te vinden op de Emerald Tablet. Een meer dan vijfduizend jaar oude smaragden tafel met daarop een scheppingsformule. Volgens de legende stamt de formule van de verdwenen beschaving Atlantis. Hij is ons overgeleverd via de God van de wijsheid: Thoth. Zo noemden de Egyptenaren hem. De Grieken noemden hem Hermes en de Romeinen Mercurius.

Het is een poëtische tekst waarin de Steen der Wijzen is verstopt. Via de reeks van Harry Potter is die definitief naar het rijk der fabelen verwezen. Voor de wijzen vormde het vinden van de Steen sinds duizenden jaren de grootste uitdaging.

Een bekende zin uit de formule: zo boven, zo beneden.

De kern van schepping beschrijft deze regel: zoals alle dingen zijn ontstaan uit het ene, door bezinning op het ene, zo zijn alle dingen geboren uit deze ene stof door middel van aanpassing.

Hermetisten gaan er daarom vanuit dat er een oerstof is waar alles van gemaakt is en die stof is geest. Het heelal is een oneindig bewustzijn. Een mind.

Ook Spinoza volbracht het Grote Werk. Hij ontdekte dat de Steen der Wijzen, de bouwsteen van het universum, allemaal andere benamingen zijn voor God.

Zijn inzicht maakte hem de eerste geleerde in het Westen (waarvan bekend) die zegt: God als een persoon bestaat niet. Alles, ook materie, is van God gemaakt. Dat is het alchemistische perspectief.

Met dit nieuwe uitgangspunt ging hij vervolgens de Bijbelverhalen analyseren. Als God als persoon niet bestaat kun je die verhalen dus ook niet letterlijk nemen.

De verhalen gaan volgens hem allemaal over de onzichtbare kracht die hij ‘natuur’ doopte (het woord bewustzijn bestond in zijn tijd nog niet). En de werking van die kracht in de mens is gepersonifieerd in de figuur Christus. Het heeft volgens Spinoza weinig zin om God te aanbidden. Het is de bedoeling hem na te doen, want hij verbeeldt de route naar verlichting.

Spinoza werd hierom verketterd. Het invoeren van de wetenschappelijke methode in de zeventiende eeuw betekende het einde van de alchemie. Daarmee is het spirituele aspect van verlichting buiten de wetenschap geplaatst.

Het concept van God als de intelligente, alles doordringende, kracht is een aanname die niet te bewijzen valt. Het is wachten op een paradigmaverschuiving, voor wetenschap en spiritualiteit elkaar weer gaan vinden. Vooralsnog wordt het non-duale perspectief van Spinoza alleen door spirituele leraren omarmd.

‘Wie zich kan terugtrekken in puur bewustzijn, kan op elk moment gelukkig zijn.’

Stijgen in bewustzijn

Een hedendaagse wetenschapper die verlichting heeft onderzocht is David R. Hawkins. De Amerikaanse psychiater genas zijn patiënten zonder medicijnen. Hoewel hij dus wel praktisch resultaat boekte, werd zijn theorie verketterd.

Hawkins stelt dat het menselijk bewustzijn verschillende niveaus kent, die corresponderen met gevoelens. Je reist als mens per dag door verschillende staten. En met een staat bedoelt hij het totaal van reacties dat je vertoont op prikkels van buitenaf.

Zijn belangrijkste vondst is dat het onderbewuste, waar gevoelens regeren, de baas is over het verstand. Langdurig aanhoudende gevoelens, staten van zijn, dicteren ons denken.

Op zijn bewustzijnsschaal zijn schaamte en schuld de laagste, meest schadelijke gevoelens. Bovenaan de schaal staat verlichting.

Een mens ontwikkelt in de loop van zijn leven een bepaalde voorkeur-staat. Daar keer je, als je niet alert bent, voortdurend naar terug. Ben je wel alert dan kun je stijgen op de schaal naar verlichting.

In de praktijk: als je verdriet voelt, kun je jezelf daarin verliezen. Het kan dagen duren, zo niet jaren. Maar zodra je bewust wordt van het gevoel en je geeft het liefdevolle aandacht, dan verdwijnt het (je geeft het gevoel aandacht, niet het verhaal). En zo stijg je in bewustzijn. Zo’n moment van bewustwording is een verlicht moment. Wie boven de staat van moed komt laat zich niet meer leiden door angst. Die overstijgt het ego, is bereid zichzelf te veranderen en leeft vanuit liefde. Volgens zijn berekening voelt ongeveer tachtig procent van de mensheid zich het meest thuis in een staat onder moed. Want wie niet naar binnen durft te kijken, die wijst voor de oorzaak van zijn tegenslag automatisch naar de ander. Die geeft de ‘omstandigheden’ de schuld en gedraagt zich als een slachtoffer.

Praktisch

De leer van Hawkins is heel praktisch toepasbaar. Als je bijvoorbeeld woede voelt, omdat je in een gesprek wordt uitgedaagd door iemand met een andere mening, dan kun je je daar op dat moment bewust van worden en het aandacht geven. Wat betekent dat je het onderwerp laat rusten en eerst je boze gevoel behandelt. Je stapt uit de staat. En hoe bewuster je je van je gevoel bent, des te eerder kun je jezelf corrigeren. Door voortdurend alert te zijn, klim je op.

Om terug te komen op de essentie van verlichting. De ontwaakte persoon begrijpt dat gedachten frequenties zijn, binnen zijn bewustzijn. Hij kan die twee scheiden. Wie zich kan terugtrekken in puur bewustzijn, waar je altijd vrede voelt, kan op elk moment gelukkig zijn. Die is vrij.

Een heldere metafoor om het verschil tussen bewustzijn en denken bij jezelf te begrijpen: jij (je ware zelf onder het ego) bent de zon, je gedachten zijn de wolken.

Als je je gedachtenwereld met bijbehorende gevoelens serieus neemt, dan ben je de wolken. Donkere wolken als er woede is of verdriet en noem maar op. Als je bewust(zijn) bent, dan ben je de zon. Daar voel je je altijd goed. Met je aandacht bepaal je of je de wolk of de zon bent. •