Nieuw leiderschap vraagt om bezielde beweging

Hoe komen mensen in beweging? Het is een vraag waar Marieke van der Meché zich al langere tijd mee bezighoudt. Als initiatiefnemer van Gemeentebewegers gaat het haar specifiek om de mensen die bij de overheid werken. Van bestuurders met grote verantwoordelijkheden tot ambtenaren met zo nu en dan ook grote verantwoordelijkheden. Ze concludeert: alleen met bezieling is nieuw leiderschap een volwaardige term.

DOOR: MARIEKE VAN DER MECHÉ

Het lijkt erop dat we de afgelopen jaren in een stroomversnelling zijn gekomen als het gaat om een reactie op gebeurtenissen die zich aan ons voordoen. De coronacrisis, het veranderende klimaat, het grote tekort aan betaalbare woningen en de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst, het is zomaar een opsomming van urgente en belangrijke onderwerpen die onze aandacht vragen. Je zou verwachten dat de overheid hier een leidende rol in neemt, maar de toeslagenaffaire heeft ons laten zien dat het best eens zou kunnen zijn dat de overheid zelf ook een onderdeel is geworden van de grote problemen. De laatste tijd is Einstein veelvuldig geciteerd: hoe zou iemand die het probleem zelf heeft veroorzaakt in staat zijn het probleem zelf ook op te lossen? Het bekende beeld van de ploeteraar in het moeras die aan zijn eigen haren trekt doemt op.

Die gedachte zou tot somberheid of zelfs tot een ingehouden paniek kunnen leiden. Een overheid met zoveel macht en invloed, maar tegelijkertijd ook zo weinig verantwoordelijkheidsgevoel. In haar recente Schoo-lezing zegt Sigrid Kaag het zo: ‘Als je politieke managers te lang hun gang laat gaan, als politiek niet langer als een middel wordt gezien maar als doel op zich, als beheren en accommoderen zijn uitgegroeid tot hoogste ideaal, betaalt de samenleving daarvoor de hoogste prijs’.

In mijn contact met gemeentelijke overheden de afgelopen jaren zag ik de cultuur waar Kaag het over heeft geleidelijk aan de overhand krijgen. Wellicht ingegeven door het voorbeeldgedrag van hun leiders in Den Haag, wordt ook op lokaal niveau politiek bedreven door koffie te drinken, relaties te managen en binnenskamers machtspelletjes te spelen met partijpolitieke emotie. De toeslagenaffaire kwam voor mij dan ook niet onverwacht en bevestigde mijn kijk op het politieke gemeentelijke klimaat. Tijdens de Gemeentebewegers inspiratiesessies sprak ik met diverse mensen die werkzaam zijn in de gemeentes. We spraken over de bestuurscultuur en de angst in organisaties om te veranderen en veranderingen toe te laten. En juist in die vele gesprekken kwamen we met elkaar geleidelijk toe aan het formuleren van oplossingen.

Basisvoorwaarde bezielde beweging

Eén van de basisgedachten was het op een andere manier kijken naar de uitspraak van Einstein: als we beseffen dat we zelf een onderdeel zijn van het probleem, en we dus zelf op een dag ernstig beschadigd kunnen raken door een bestuurscultuur die niet gericht is op het dienen van de burger maar het visieloos consolideren van eigen cultuur en positie, is er voor ons allemaal een noodzaak tot veranderen en bewegen. Ons eigen wel en wee zijn aan de orde en we zijn zelf onderdeel van de grote maatschappelijke problemen. Als we dat daadwerkelijk tot ons door laten dringen, tot diep in onze ziel, kan er een bezielde beweging op gang komen.

Eén van de basisvoorwaarden om daadwerkelijk bezield te kunnen bewegen is daarom innerlijke bewustwording. ‘Bewustwording is het grote bewegen’, zegt prof. dr. Cees Zwart, emeritus-hoogleraar en econoom met specialisaties in onder meer organisatieontwikkeling. Hij spreekt over dialogisch bewustzijn. Hij verstaat hieronder dat we wezenlijk met elkaar in gesprek blijven, van mens tot mens, los van hiërarchie en functies. Als voorwaarde hierbij stelt hij dat je je bewust bent van je eigen rol en openstaat voor inbreng van anderen. Durf je kwetsbaar en nederig te zijn en ben je in staat echt te luisteren? Het komt in de simpelste vorm neer op verantwoordelijkheid nemen voor je eigen leven. Leef voor wat je van anderen verwacht. Dus als jouw vraag is: ‘Hoe krijg ik mijn medewerkers in beweging?’, dan kun je eerst bedenken: wat heb ik zelf nodig om in beweging te komen? Wat geeft je energie, waar word je blij van? Maak tijd en ruimte vrij voor reflectie. En als we dan beseffen dat we een probleem dat we zelf veroorzaakt hebben in feite heel lastig zelf ook kunnen oplossen, komt er ruimte om op afstand naar het probleem te kijken. Zo kunnen we het denken achter ons denken daadwerkelijk veranderen. Wees je ervan bewust dat je vanuit een bepaald paradigma denkt en dat je daaruit kunt stappen.

Bewust leiderschap

Nu klinkt dit misschien wat abstract, maar laat ik het dan concreet maken met visies op leiderschap. Traditioneel leiderschap is top down, legt alles vast, neigt tot wantrouwen, wil vaak versnellen en concurreren en werkt met macht en angst. Toekomstig leiderschap gaat uit van gelijkwaardigheid, speelt in op het moment, geeft vertrouwen, kan op tijd ook vertragen, stuurt op samenwerking en werkt met respect en liefde. Als we bewust gaan kijken naar wie we zijn en willen zijn, is dit een start van een beweging en verandering die nodig is. Het begint bij onszelf en met bewust leiderschap kunnen we het verschil maken. Rumi zegt het zo: ‘Gisteren was ik slim en wilde ik de wereld veranderen. Vandaag ben ik wijs en verander mezelf.’

Wanneer je als organisatie dit type mens kunt binnenhalen, kan er een bevlogenheid ontstaan die bijna magisch is. De dagelijkse realiteit is helaas dat het merendeel van de werkende bevolking weinig levensvreugde ervaart in hun werk. Meestal komt dit door miskenning van hun talenten of door starre organisatiestructuren – en systemen. Hier liggen voor gemeenten eigenlijk hele grote kansen. Steeds meer mensen zoeken een maatschappelijk relevante baan of een opdracht waarin ze betekenisvol kunnen zijn. Een sleutel om een bruisende energieke werkplek te zijn is het aantrekken van de juiste mensen. Het is dan ook evident dat je niet alleen naar een cv kijkt om te zien hoe lang en waar iemand precies gewerkt heeft. Digitale marktplaatsen die hierop selecteren en dan ook nog inzetten op een zo’n laag mogelijk tarief, zullen je heel waarschijnlijk dan ook niet de juiste mensen aanbieden. Bezielde bewegers hebben een bepaalde persoonlijkheid die je in een sollicitatiegesprek op basis van vertrouwen en gelijkwaardigheid kunt leren kennen. Drive, uitstraling, verbindend vermogen en enthousiasme zijn de kerncompetenties van een bezield beweger.

Bezield bewegende leiders

In mijn gesprekken met deze bezielde bewegers merk ik nogal eens dat ze zich soms eenzaam voelen. De dagelijkse realiteit is soms heel weerbarstig en zeker in gemeenteland kan er nog een bestuurscultuur heersen die Kaag zo scherp hekelde in haar lezing. Tijdens onze inspiratiesessies nodigen we sprekers uit die vanuit hun eigen kennis en ervaring de bezielde beweger nieuwe moed en energie geven om de weg te kunnen bewandelen die ze gekozen hebben. Dat is niet altijd de makkelijkste weg. Maar als je vanuit een innerlijke droom, of noem het een visie of zelfs een visioen, het leven betekenis en inhoud wil geven, kun je niet anders dan dit te laten zien op de plek waar je werkt. Het tonen van persoonlijk leiderschap vraagt ook om moed en uithoudingsvermogen. Het is dan ook heerlijk om zo af en toe bij te ‘tanken’ bij gelijkgezinden.

De nieuwe leiders zijn heel hard nodig om het juiste voorbeeldgedrag te creëren. Uiteindelijk ben je leider, niet door de positie of om wat je wel of niet doet, maar door wie je bent. Mensen hebben de grootste invloed door het voorbeeld dat ze geven, gewoon door wie ze zijn. Nieuw leiderschap kan een lege term zijn zonder dat duidelijk is wat het nu precies is en of nieuw nu ook echt beter is. Ik noem ze dan ook weleens bezield bewegende leiders. Ze worden gedreven door innerlijke bezieling, zijn intrinsiek gemotiveerd, faciliteren en luisteren, zijn zoekend en kunnen ook het niet-weten verdragen, zijn procesgericht en erkennen gelijkwaardigheid. Ze kunnen vertrouwen en loslaten, hebben het vermogen te luisteren naar minderheden en staan open voor het onbekende. En last but not least rekenen ze anderen niet af op hun fouten maar zijn ze bereid om ervan te leren. Dit zo opsommend realiseer ik me dat de bezielde beweger een soort ideale supermens lijkt. Dat is natuurlijk niet zo. Als Gemeentebewegers realiseren we ons heel goed dat de dagelijkse realiteit soms niet het beste in ons naar boven haalt. Maar als we kijken naar de grote uitdagingen waar we voor staan, zijn we overtuigd van de grote noodzaak tot een urgent bezielde beweging. Als Gemeentebewegers willen we hier graag aan bijdragen. Zo kunnen we met plezier werken, ons vrij voelen, maximaal ontwikkelen en hierdoor betekenisvol bijdrage aan duurzame vooruitgang.

Meer informatie: Gemeentebewegers