Uit verschillende onderzoeken blijkt dat mensen een vertekend, pessimistisch beeld van de werkelijkheid hebben. Hoewel we de schuld hiervan niet volledig bij de media kunnen neerleggen, is het wel aan hen om hier verandering in te brengen, betoogt Jessie Eickhoff.
DOOR: JESSIE EICKHOFF
Uitzondering of afwijking
Elke ochtend wanneer we de krant openslaan, het journaal kijken of naar de radio luisteren, worden we geconfronteerd met één en hetzelfde verhaal: er is weer eens iets mis. Van oorlog tot milieuvervuiling. Van drugsverslaving tot onderdrukking. Over wat er wél goed gaat, wordt daarentegen bijna niets vermeld.
Logisch, zou je denken. De nieuwswaarde van negatieve berichten is groter dan die van positieve berichten. Nieuws gaat over de uitzondering of afwijking. Dat politici worden bewaakt, is zo gebruikelijk dat het niet als nieuws wordt beschouwd. Als een politicus zijn bewaking betaalt in de vorm van drugs, heeft dit daarentegen wel een grote nieuwswaarde.
Negatief nieuws
We smullen ervan als er iets misgaat, worden nieuwsgierig en willen alle details te weten komen. Wie wisten er vanaf? Wat gaat er nu met de politicus gebeuren? Hoe heeft deze persoon zoveel macht gekregen? Zelfs wanneer mensen zeggen dat ze meer positief nieuws willen, selecteren ze systematisch meer negatief nieuws, concluderen Trussler en Soroka in hun onderzoek naar de vraag van negatief nieuws. In het huidige competitieve mediaklimaat kunnen mediaorganisaties haast niet anders dan een zoetsappig verhaal delen.
In dit geval is dat niet erg. Het laat zien dat de media haar controlerende functie goed uitvoert. Het is de taak van de media om het bedrijfsleven en de politiek te controleren, misstanden aan het licht te brengen en burgers hierover te informeren. Een taak die wij met man en macht moeten waarborgen. Hetzelfde geldt voor de spreekbuisfunctie waarbij zij in direct contact staan met de burgers, aangeven wat er leeft en welke problemen er bestaan. Of de opiniërende functie waarbij de media argumentatief te werk gaat, commentaar levert en ruimte geeft voor debat.
Informerende functie
Waar het misgaat, is in haar andere taak: de informerende functie. Nieuws is een afspiegeling van wat je ziet in de wereld. Over het algemeen worden artikelen objectief geschreven, bestaan ze uit feiten en geven ze een realistisch beeld van wat er is gebeurd. Toch komt de verzameling van nieuws niet overeen met de werkelijkheid. In tegenstelling: het laat vooral zien dat het niet goed gaat in de wereld. Dit terwijl er in veel gevallen goede initiatieven, verbeteringen en ontwikkelingen zijn.
Deze werkwijze werkt door in de vorming van ons beeld van de werkelijkheid. De media geeft mensen een vertekend, pessimistisch beeld van de werkelijkheid. Zo blijkt uit een survey van opinieonderzoeksorganisatie Ipsos MORI dat Britten denken dat hoewel er in hun gebied weinig problemen zijn, er in het land wél grote problemen zijn met zaken als immigratie, misdaad en drugs. Hieruit blijkt dat de eigen ervaringen van de bevolking verschillen met het beeld dat ze van de wereld hebben. Dit kan verklaard worden aan de hand van de overmaat aan negatieve berichtgeving in de media.
Niet goed op de hoogte
Daarnaast blijkt dat mensen irrationele angsten ontwikkelen. Wanneer er iets onwaarschijnlijks gebeurt, wordt hier uitermate veel aandacht aan besteed in de media. Uit cijfers van het CBS blijkt dat het merendeel van de volwassenen zich zorgen maakt over een mogelijke terroristische aanslag in Nederland. Het risico dat iemand slachtoffer van terrorisme wordt, is daarentegen verwaarloosbaar. Of een ander voorbeeld: veel mensen hebben vliegangst, terwijl de kans om neer te storten nihil is. Volgens onderzoekers Van der Meer, Kroon, Verhoeven en Jonkman ontstaat deze irrationele angst doordat er te veel aandacht aan wordt besteed in het nieuws.
Tot slot blijkt dat mensen zich onbewust zijn van verbeteringen. Globale armoede is al twee eeuwen aan het dalen. Toch blijkt uit een survey van Ipsos MORI dat maar twintig procent weet dat de globale armoede is gedaald. Hetzelfde geldt voor kindersterfte. Alhoewel kindersterfte de afgelopen twintig jaar is gehalveerd, weet maar 39 procent dat de sterfte aan het dalen is. Mensen zijn dus niet goed op de hoogte.
Negativity bias
Desalniettemin kan de schuld van dit vertekende beeld van de wereld niet volledig op de media worden geschoven. Er spelen een hoop andere factoren mee, zoals opvoeding, contacten en psychologische processen. Zo hebben mensen last van negativity bias waarbij negatieve zaken langer in het geheugen blijven hangen dan positieve zaken. Daarnaast denken mensen dat iets belangrijk is, wanneer zij zich dat kunnen herinneren. Als gevolg hebben wij de neiging om een herinnering zwaarder te laten wegen dan recentere gegevens. Deze zogenaamde beschikbaarheidsheuristiek verklaart de angst voor heftige, onwaarschijnlijke gebeurtenissen.
Dat het niet de volledige schuld is van de media, betekent niet dat het niet de verantwoordelijkheid is van de media om dit probleem aan te pakken. De media faalt om een met de realiteit overeenkomend beeld van de wereld te weergeven. Het nieuws is te vaak negatief, positieve ontwikkelingen zijn onderbelicht en commercie lijkt een te belangrijke rol te spelen. Juist doordat negatief nieuws heftiger bij mensen binnenkomt, moeten journalisten worden aangespoord om rekening te houden met de invloed die zij hebben.
Balans
Daarom moet er gezocht worden naar een manier waarbij alle maatschappelijke functies gewaarborgd blijven: waaronder de informerende functie. Dit is een constante zoektocht naar balans waarbij er meer aandacht moet komen voor positieve ontwikkelingen en waarbij negatieve gebeurtenissen niet uitgebuit worden tot sensatievermaak en winstmaximalisatie. Je moet het melden als het misgaat, maar het moet niet alleen daarover gaan.
Zo kunnen mediabedrijven inspiratie putten uit de positieve psychologie, constructieve journalistiek of meer aandacht geven aan langlopende ontwikkelingen. Met één doel voor ogen: niet alleen om ernaar te streven om een werkelijkheidsgetrouw beeld van een gebeurtenis of ontwikkeling te creëren, maar om een realistisch beeld van de wereld te scheppen.
Reacties