Een zinvolle baan maakt het verschil

Sommige inzichten achteraf confronteren je met de bizarre werkelijkheid van je verleden. Het boek Bullshit jobs van David Graeber gaf veel mensen een ongemakkelijk gevoel. Het besef dat je misschien een baan hebt gehad – of nog steeds hebt – die er ‘niet toe doet’ zet je aan het denken. Over de zin van werk, en van jouw werk in het bijzonder. En of je er gelukkig van wordt.

De precies een jaar geleden overleden Graeber kwam tijdens zijn boekpresentatie in 2018 met fraaie voorbeelden van mensen die vonden dat ze een zinloze baan hadden. Na uitvoerig onderzoek kwam hij tot een onderscheid in vijf categorieën:

Flunkies zijn er louter en alleen om iemand anders een bepaalde status te geven of om hem/haar er goed uit te laten zien. Binnen grote organisaties ontlenen managers en directeuren hun aanzien vaak aan het aantal medewerkers dat ze ‘onder zich’ hebben. Er is dan ook geen enkele prikkel om met minder mensen hetzelfde werk te doen, laat staan om overbodig voetvolk te ontslaan.

Goons hebben een baan, omdat de concurrentie ook gebruikmaakt van zulke functionarissen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan telefonische acquisiteurs en bedrijfsjuristen. Omdat anderen jagen, moeten wij ook jagen. Op zich nuttig werk voor het bedrijf als zodanig, maar het liefst zou de hele beroepsgroep niet moeten bestaan.

Duct tapers lossen problemen op die er eigenlijk niet zouden moeten zijn; de servicemedewerker die wordt aangenomen om klagende klanten te antwoorden dat er te weinig monteurs beschikbaar zijn. Waarom niet een extra monteur ingehuurd in diens plaats?

Box tickers zijn aangenomen zodat organisaties kunnen zeggen dat ze iets doen wat ze eigenlijk niet doen. Een onderzoekscommissie die niets onderzoekt, compliance-medewerkers die de indruk moeten wekken dat er aan regelgeving wordt voldaan.

Taskmasters zijn de types die onnodige supervisie op collega-werkers uitoefenen of bullshit jobs bedenken voor anderen.

Herkenbaar? De kans is groot van wel, want maar liefst 40 procent van de mensen zegt weleens een bullshit job te hebben gehad. En van degenen die er nu een hebben, durft meer dan de helft er niet voor uit te komen – of ze zijn het zich niet bewust.

Verband

Er bestaat een verband tussen het hebben van betekenisvol werk en de mate van werkgeluk die je ervaart. Mijn stelling is dat dit verband groter is dan de meeste mensen denken. Want als je ze vraagt welke factoren bepalend zijn voor hun werkgeluk, dan hoor je meestal deze top tien, in willekeurige volgorde:

1. Je kwaliteiten kunnen benutten
2. Zelf kunnen bepalen hoe je werkdag eruit ziet
3. Afwisselende taken binnen een bepaalde structuur
4. Voldoende uitdaging in je werk
5. Leuke collega’s, goed sociaal contact
6. Een salaris waar je blij van wordt
7. Een veilige en aangename werkomgeving
8. Een goede verhouding met de leidinggevende(n)
9. Ontwikkelmogelijkheden en toekomstperspectief
10. Een prettige bedrijfscultuur

Maar de twee grote ontbrekende factoren in deze opsomming zijn:

1. Het gevoel hebben dat je betekenisvol werk doet
2. Werken voor een bedrijf dat bijdraagt aan een betere wereld.

De mate van waardering voor het werk is sterk afhankelijk van deze laatste twee factoren. En daarmee is de vicieuze cirkel rond. Want als je meer voldoening ervaart omdat je zinvol bezig bent, zet je je er ook meer voor in, wordt er meer gepresteerd, draag je meer bij aan het bedrijf, draagt het bedrijf meer bij aan de wereld, krijg jij nog meer voldoening en werkgeluk…

Keuze

Voordat je gaat solliciteren bij een bedrijf dat plasticafval bestrijdt of vluchtelingen helpt te overleven, is het raadzaam even stil te staan bij je ambitie en je mogelijkheden. Bijdragen aan een betere wereld is namelijk een relatief begrip. Een bakker draagt op zijn manier ook daaraan bij, net als een vuilnisman of een verpleger. Het gaat om de bewuste keuze die je maakt. Als je een computerexpert bent kun je helpen de digitale wereld te beveiligen, of je kunt een hacker worden. Ook als het soms voelt alsof er ‘geen keuze’ is: die is er altijd. Soms betekent het dat het roer om moet, een andere opleiding nodig is of dat je uit een vast patroon of ritme moet zien te breken. Niet altijd makkelijk, maar het kan. Voor wie het aandurft zijn hier tot slot nog wat tips.

• Probeer minder te oordelen in termen van ‘goed’ en ‘fout’. Sommige taken zijn nou eenmaal minder fijn en sommige banen zijn minder leuk, maar misschien wel heel zinvol. Relativeer wat meer, zonder dat je problemen bagatelliseert.
• In het verlengde hiervan: ontwikkel een zekere discipline. Zeker voor de taken die wat minder populair zijn, kan het helpen om daar een routine van te maken en te focussen op het eindresultaat, iets waar je trots op kunt zijn als het gedaan is.
• Noteer waar je energie van krijgt. Zo ontstaat er een rode draad van elementen waar je blij van wordt. Als je die kunt combineren in een (nieuwe) baan, heb je de puzzel gelegd. Als je daarvoor de hulp nodig hebt van een beroepskeuzetest of een coach, gebruik die dan.
• Wees assertief – niet agressief. Communiceer helder welke kant je op wilt, en waarom. Kies een koers en stuur bij wanneer dat nodig is. Misschien betekent het wel dat je uitkomt bij een nieuwe baan, maar dan is dat een bewuste keuze.
• Jouw werkgeluk is onderdeel van je totale geluk. Daarom geldt ook hier: leer relativeren en zaken in verhouding zien. Luister naar je lichaam, pak je slaap, werk jezelf niet over de kop en voorkom te veel stress. NB: Een gezonde leefstijl strookt met een gezonde werkstijl.
• Leef in het nu. Ga dus niet lijdzaam zitten wachten op de grote verandering, of op die twijfelachtige bevordering naar een andere functie. Als je voelt dat je nu ongelukkig wordt, bijvoorbeeld van een bullshitbaan, mag je nu in actie komen.
• Wees positief en vergeet niet om te genieten van de grote en van de kleine dingen, ook op het werk. Je kunt ervoor kiezen om meer plezier te halen uit je werk, of om meer zin te vinden in je werkzaamheden.