Een fragment uit het laatste boek van vredesactivist Thich Nhat Hanh

In het boek Met zen de planeet redden neemt vredesactivist en zenleraar Thich Nhat Hanh ons mee op reis naar het hart van zijn leer over zen en het redden van de wereld. The Optimist deelt een passage uit het hoofdstuk ‘Eerbied voor het leven: geweldloosheid is een weg, geen tactiek.’

DOOR: THICH NHAT HANH

Geestkracht

We zouden allemaal een geestelijke dimensie in ons leven moeten hebben, zodat we de uitdagingen en problemen die we dagelijks tegenkomen kunnen aangaan en overwinnen. Als we het over spiritualiteit willen hebben, kunnen we dit doen aan de hand van het woord energie: de energie van ontwaken, van mindfulness – het soort energie dat ons helpt om er helemaal te zijn, om volledig aanwezig te zijn in het hier en nu en contact te hebben met het leven, met de wonderen van het leven.

Vaak maken we onderscheid tussen spiritueel en niet-spiritueel. We associëren spiritueel met de geest en niet-spiritueel met het lichaam. Maar dit is een onderscheid-makende manier van kijken. Stel dat ik thee aan het zetten ben. Dan heb ik theeblaadjes nodig, heet water, een theepot en een kopje. Horen deze elementen bij het rijk van het spirituele of het rijk van het niet-spirituele? Zodra ik heet water mindful in de theepot giet, heb ik de energie van mindfulness en concentratie in me en plotseling behoren de thee, het water en de theepot tot het rijk van het spirituele. Als ik mijn kopje optil en de thee mindful en geconcentreerd in mijn handen houd, dan wordt het theedrinken heel spiritueel. Alles wat je met de energie van mindfulness, concentratie en inzicht aanraakt wordt spiritueel, ook mijn lichaam dat van de thee geniet. Daarom is het onderscheid tussen heilig en profaan niet absoluut. We leven in de wereld en dat wat we ‘werelds’ noemen, kan spiritueel worden als we er de energie van ontwaken aan schenken. Ieder moment van de dag kunnen we mindfulness, concentratie en inzicht genereren; het zijn deze energieën die je spiritueel maken.

Toen ik als heel jonge monnik intrad, leerde ik om bij het wakker worden direct deze regels te citeren:

Ik word wakker en glimlach,
en weet dat ik 24 fonkelnieuwe uren voor me heb.
Ik neem me voor ieder moment volledig te leven
en naar alle levende wezens te kijken met de blik van mededogen.

Op dat moment besefte ik de diepte en betekenis van dit gedicht niet, ik begreep het niet. Waarom moet ik als ik wakker word meteen glimlachen? Later leerde ik dat deze glimlach al de glimlach van verlichting is. Zodra je wakker wordt besef je dat je leeft. Er is leven in je en om je heen en je glimlacht het leven toe. Je begroet het leven met een glimlach zodat je echt voelt dat je leeft en je de energie van levend zijn in jezelf voelt. Je genereert de energie van mindfulness, waardoor je meteen spiritueel bent.

Als je de tweede regel reciteert, wordt je glimlach nog breder, omdat je beseft dat je 24 fonkelnieuwe uren van leven voor je hebt, 24 uur die gratis bezorgd worden, die je hart zomaar krijgt. Daarom glimlach je een lach van ontwaken en vreugde, je koestert het leven en je neemt je voor om de uren die je gegeven zijn goed te gebruiken.

Waar de heilige geest is, is voor christenen leven, vergeving, mededogen en heling. Deze energieën worden ook gegenereerd door mindfulness, daarom zouden we kunnen zeggen dat de heilige geest een andere term is voor mindfulness. Het is het soort energie dat je tot leven wekt, dat meedogend, liefdevol en vergevingsgezind maakt. Het is belangrijk dat deze energie in jou aanwezig is en als je weet hoe je haar kunt cultiveren, dan kun je ervoor zorgen dat zij zich manifesteert.

Als je met de energie van mindfulness en concentratie op lijden stuit, is dit lijden dan van de wereld of spiritueel? Als je je laat overweldigen door het lijden, dan is het niet spiritueel. Maar als je het kunt herkennen en omarmen en er diep naar kunt kijken zodat inzicht en mededogen kunnen ontstaan, dan wordt zelfs lijden spiritueel. Dit wil niet zeggen dat we meer lijden moeten creëren dan er al is, want dat is al meer dan genoeg. Maar we kunnen er wel goed gebruik van maken door mededogen op te wekken. Misschien is er lijden in de vorm van spanningen en pijn in je lichaam. Als je die spanning en pijn verlicht met de energie van mindful ademen en mindful lopen, dan is dat een spirituele beoefening. Als je pijnlijke gevoelens en emoties als woede, angst, gewelddadigheid en wanhoop met de energie van mindfulness omarmt en zo lichaam en geest tot rust brengt, dan is ook dat een spirituele beoefening.

In 1966 werd ik uitgenodigd om in de VS te spreken tegen de oorlog in Vietnam. Er was een groeiende beweging in de VS die vrede en een einde aan de oorlog eiste, maar vrede leek nauwelijks dichterbij te komen. Ik herinner me een lezing waarbij een boze, jonge Amerikaan opstond en zei: ‘Je hoort hier helemaal niet te zijn! Ga terug naar Vietnam, pak een geweer en vecht daar tegen het Amerikaans imperialisme.’ Er was heel veel woede in de vredesbeweging.

Mijn antwoord was: ‘De wortels van de oorlog in Vietnam liggen hier in de VS. De Amerikaanse soldaten in Vietnam zijn ook slachtoffers, de slachtoffers van een verkeerde politiek. Daarom ben ik hierheen gekomen, om tegen het Amerikaanse volk te zeggen dat de oorlog geen oplossing is.’

Wat er ook gebeurt, we moeten ons inzicht en mededogen levend houden, zodat we onszelf niet verliezen in woede en haat. Daarom toerde ik door de VS en sprak ik met groepen in de vredesbeweging. Ik vertelde dat je geen vrede kunt bereiken als je veel woede in je hebt. Je moet vrede zijn voor je aan vrede kunt werken. Geleidelijk kregen mijn vrienden, die geestelijk leiders waren, en ik mogelijkheden om geweldloosheid en een geestelijke dimensie binnen de vredesbeweging te introduceren.

In moeilijke situaties hebben we allemaal behoefte aan een geestelijke beoefening om te kunnen overleven en onze hoop en mededogen levend te houden. Iedereen op aarde zou een geestelijke dimensie in zijn dagelijks leven moeten integreren, zodat we niet meegesleurd worden, met lijden kunnen omgaan en voor ons geluk kunnen zorgen. We moeten thuiskomen in onszelf en diep kijken en dat is het werk van de geest. Onze eeuw moet de eeuw van de spiritualiteit worden, ons overleven hangt ervan af.

Hou je al van jezelf?

Als je geen respect hebt voor jezelf, wordt het moeilijk om van anderen en de aarde te houden en hen te respecteren. Als je verstrikt zit in het idee ik ben dit lichaam, of ik ben dit denken en voelen, dan onderschat je hoe waardevol je bent. Maar als je jezelf kunt bevrijden van het idee van een zelf en je lichaam en geest kunt zien als een stroom van zijn van al je voorouders, dan zul je je lichaam en geest met meer respect gaan behandelen.

Misschien vind je dat je geen liefde verdient. Maar ie¬dereen heeft behoefte aan liefde – zelfs de Boeddha. Zonder liefde kunnen we niet overleven. Daarom moeten we niet zo hard zijn voor onszelf: je hebt liefde nodig, je verdient liefde, iedereen verdient liefde. Je voorouders in je hebben allemaal behoefte aan liefde. Waarom zou je hen die liefde ontnemen? Ze leven nog altijd voort in iedere cel van je lichaam. Misschien kregen ze bij leven niet voldoende liefde. Maar nu kunnen we hen liefde geven door van onszelf te houden en voor onszelf te zorgen.

Je bent een van de wonderen van het leven, ook al denk je hier zelf anders over, dus ook als je jezelf verafschuwt of als je alleen maar lijden ziet wanneer je naar jezelf kijkt. De esdoorn buiten is ook een wonder, net als de sinaasappel die je wilt afpellen. En jij, die op het punt staat om de sinaasappel af te pellen en op te eten, jij bent ook een wonder. Alleen door je woede, angst en complexen zie je dit niet. Je bent net zo wonderbaarlijk als de zonneschijn en de blauwe lucht.

We kunnen oefenen zodat we in staat zijn om mindful in en uit te ademen en alle goede dingen die aan ons zijn doorgegeven te kunnen zien: de zaden van mededogen, inzicht, liefde en vergevingsgezindheid. We kunnen zelfvertrouwen krijgen als we onze voorouders in onszelf kunnen zien. De democratie die we nu kennen bestaat omdat onze voorouders er hard voor hebben gevochten. Dankzij onze voorouders hebben we prachtige steden, kunst, literatuur, muziek, filosofie en wijsheid. Je voorouders bevinden zich in jou. Als zij het kunnen, kun jij het ook. Je gelooft in jezelf en vertrouwt erop dat je de dingen kunt voortzetten die zij niet konden doen in hun leven.

In Vietnam heeft ieder huis een altaar voor de voorouders, met afbeeldingen van zowel de geestelijke als de fysieke voorouders. Iedere dag steken we een kaars en wierook aan, of we bieden bloemen aan en halen het stof weg. We vertellen onze kinderen hoe zij leefden, over hun kwaliteiten en dit inspireert en verbindt ons. Ieder van ons kan terugkeren naar zijn wortels en herontdekken hoe waardevol ons verleden is.

Meester Linji onderwees dat we op onze eigen zaden van ontwaken, bevrijding en geluk moeten vertrouwen en er niet buiten onszelf naar moeten gaan zoeken. Alle elementen die je nodig hebt om te helen, liggen al besloten in ons lichaam, ons denken en voelen, en in onze geest. De elementen van ontwaken, verlichting en geluk bevinden zich al in jezelf, je hoeft alleen maar terug te keren tot jezelf en er contact mee te maken.•

Thich Nhat Hanh – monnik, zenleraar, schrijver en vredesactivist – in 1926 geboren in Vietnam, organiseerde direct na het uitbreken van de oorlog een van de grotere geweldloze verzetsbewegingen van deze tijd, gebaseerd op de principes van Ghandi. Hij werd door Martin Luther King voorgedragen als kandidaat voor de Nobelprijs voor de Vrede en woonde ruim twintig jaar in ballingschap in Frankrijk, waar hij het meditatiecentrum `Plum Village’ oprichtte.

De afgelopen tien jaar heeft hij over de hele wereld vele lezingen en retraites gehouden en velen geïnspireerd. Zijn mildheid en bescheidenheid, zijn grote maatschappelijke betrokkenheid en het feit dat hij voorleefde wat hij zei, maakten hem zeer geliefd. In simpele bewoordingen wist hij de essentie van de boeddhistische leer uit te leggen, direct gekoppeld aan de praktijk van het dagelijks leven. Op 22 januari 2022 overleed Nhat Hanh op 95-jarige leeftijd.

Je koopt Met zen de planeet redden in The Optimist webshop (tot en met 18 februari 2022 zonder verzendkosten).