Hoe dieren langzaam een stem krijgen

Het dierenrechtenactivisme bestaat sinds de jaren zeventig. Mede daardoor hebben dieren een politieke stem gekregen. Organisaties als Dier & Recht, Wakker Dier en de Dierenbescherming vertolken de stem van het dier in Nederland. Ook op sociale media proberen mensen dieren een stem te geven. Wat zijn de successen die zijn behaald en hoe objectief zijn onze daden? We spraken met bioloog en een jurist.

Het dierenrechtenactivisme bestaat sinds de jaren zeventig. Mede daardoor hebben dieren een politieke stem en rechten gekregen. Organisaties als Dier & Recht, Wakker Dier en de Dierenbescherming vertolken de stem van het dier in Nederland. Ook op sociale media proberen mensen dieren een stem te geven. Wat zijn de successen die zijn behaald en hoe objectief zijn onze daden? We spraken hierover met een bioloog en een jurist.

De discussies op het internet kunnen hoog oplopen. Bijvoorbeeld over het afschieten van de ganzen bij Schiphol of toen het wild op Oostvaardersplassen van het voorjaar niet bijgevoerd mocht worden. Volgens Staatsbosbeheer zou bijvoeren problemen vergroten. De populatie zou toenemen, waardoor meer dieren moesten worden afgeschoten. Actievoerders namen vervolgens het heft in eigen hand en gooiden hooibalen over de hekken. Enkelen hadden zelfs bedreigingen aan het adres van boswachter. Om de maatschappelijk onrust te sussen besloot de commissaris van de koning dat de hongerige dieren konden worden bijgevoerd.

Bioloog en hoogleraar paleontoloog Jelle Reumer vindt het tegenstrijdig. ‘Dieren in Siberië gaan ook dood van de honger. Tienduizenden rendieren sterven doordat ze niet bij de permafrost kunnen. Doordat sneeuw opnieuw bevriest en een ijsklont wordt, kunnen de dieren niet bij het mos dat onder het sneeuw groeit. Die rendieren gaan we toch ook niet bijvoeren?’ Het is natuurlijk wel zo, dat de dieren op de Oostvaardersplassen omgeven zijn door een hek en ze hebben niet de keuze om verder te trekken. Maar het geeft wel aan dat de natuur wreed is. Het is eten en opgegeten worden. Bij Reumer rijst dan echter de vraag waarom je geen dieren zou mogen eten. Dieren gaan een keer dood.

Dieren hebben bewustzijn en communiceren wel degelijk. Het is ook heel dubbel volgens dierfilosofe, schrijver en kunstenaar Eva Meijer die in 2017 een proefschrift wijdde aan de politieke stem van het dier. In Political Animal Voices stelde zij het dier gelijk aan de mens. Dieren zijn namelijk ‘sentient beings’. Vanuit het boeddhisme betekent dit dat het bewuste wezens met gevoel zijn. Ze kunnen ook niet als ‘object’ ofwel ding worden gezien, aldus Meijer. Hoewel dit wel gebeurt in de bio-industrie in de vele megastallen, waarbij de situatie van dieren soms mensonterend zijn. Reumer stelt dat de intensieve veehouderij is doorgeslagen in dieronvriendelijkheid. ‘De bio-industrie gaat veel te ver en dan moet je vegetariër of veganist worden. Ik zie het vegetarisme en het veganisme ook als een soort cultuurgebonden verschijnsel. Het is een reactie op de bio-industrie.’

Beter leven

Sinds ruim tien jaar werkt de Dierenbescherming dan ook samen met producenten en aanbieders om diervriendelijker vlees in de schappen te krijgen. De consument heeft de keuze voor vlees met Beter Leven sterren. Het gaat de goede kant op, volgens Reumers. ‘Maar wil je dat het echt goed is, is biologisch beter. Kijk maar naar scharreleieren, dat zegt niet zoveel meer. Van heel erg kwalijk, gaan we over in geleidelijke schalen.’

In recente campagnes van stichting Wakker Dier werden Albert Heijn en Deen dan ook aangevallen in een tv-spotje. ‘We willen dat ze stoppen met kiloknallen, dus geen reclame maken in de folder voor vlees en vleeswaren zonder zichtbaar dierenwelzijnskeurmerk.’ Supermarkten stunten met vlees van dieren die gevangen zitten in slechte omstandigheden. Plofkippen en kiloknallers moeten verleden tijd worden. Wakker Dier stelt: ‘Door de decennialange focus op lage prijzen lijkt een dierenleven niets meer waard. Boeren moeten hun dieren steeds meer laten produceren tegen steeds lagere kosten. Supermarkten hebben volgens de stichting de macht om deze vicieuze cirkel te doorbreken.’

Lidl gaf recentelijk toe aan de eis om minder te gaan adverteren met kiloknallers na onder vuur te zijn genomen. Ook Plus brengt sinds 2015 het aanbod kiloknallers terug. Inmiddels is het aantal kiloknallers in Nederland het afgelopen half jaar met 10 procent afgenomen, monitorde Wakker Dier aan de hand van een kiloknallerranglijst. Dit betekent echter dat de helft in de schappen nog altijd bestaat uit keurmerkloos vlees. Een tempo van niets, stelt de organisatie. ‘Zo kunnen ze nog wel tien jaar doorgaan, terwijl de dieren de dupe zijn.’

Dierenrechtspraak

Stichting Dier & Recht probeert elke keer op een andere manier de stem van het dier te vertolken. Voorzitter van Dier & Recht, fiscaal jurist Hans Baaij stelde ook de Universele Verklaring van de rechten van het Productiedier op. In de verklaring stelt hij dat productiedieren in ruil voor het feit dat ze hun vrijheid kwijt zijn en hun leven wordt opgeofferd, tenminste recht hebben op een fatsoenlijk leven. Vaak is daarvoor de gang naar de rechtbank nodig is.

Dier & Recht is mede dankzij donateurs onder meer in actie gekomen tegen martelpraktijken in kippenslachterijen. In de slachterijen werd een omstreden verdovingsmethode gebruikt, waarbij miljoenen kippen levend aan de haak werden geslagen. Meer dan de helft van de Nederlandse kippenslachters stapte in 2012 over op ‘minder dieronvriendelijke’ verdovingsmethoden, waardoor het welzijn van 350 miljoen kippen kon verbeteren. Toch gebruikte 10 procent nog steeds het omstreden waterbad, dus de strijd is nog lang niet gestreden.

Het lukte Dier & Recht daarnaast supermarkten massaal te laten overstappen op weidemelk. Een op de vier koeien komt nooit meer buiten, terwijl een koe wel in de wei hoort. Volgens de stichting was dit in strijd met de Gezondheids- en welzijnswet voor Dieren. Hierin staat namelijk dat het verboden is om het welzijn van de dieren te benadelen.

Baaij vindt echter niet dat dierenrechten activistische organisaties veel hebben bereikt. ‘De successen zijn klein. Vijftig jaar geleden stonden we er vele malen beter voor. Indertijd werden veel minder dieren gehouden en liepen dieren nog buiten. Daarnaast is de helft van de bevolking bewuster en eet minder vlees, terwijl de andere vijftig procent juist meer vlees is gaan eten. Minstens de helft trekt er niets van aan.’

De stichting probeert daarnaast de politiek en de consument te bereiken, maar via de politiek werkt niet meer, volgens Baaij. ‘De stem van het dier is er misschien, maar de meeste politiek partijen verschuilen zich al minstens twintig jaar.’

Begrenzen

Rechten voor dieren gaan mij een beetje ver eigenlijk, zegt Reumer. ‘Waar begin je en waar eindig je. Geef je dieren stemrecht? Een juridische entiteit? En moet de mens dat doen in belang van het dier.’ Het is niet iets nieuws dat dieren berecht worden overigens. In de zeventiende en achttiende eeuw werden dieren zelfs veroordeeld. Een hond die iemand had doodgebeten bijvoorbeeld. Die kon op de brandstapel of aan de galg gehangen. Hoewel dieren ondergeschikt aan mensen waren, werden ze wel volgens menselijke normen gestraft. Tegenwoordig zou dat volgens de Partij voor de Dieren dieronvriendelijk zijn. Net zoals de industrie met de kistkalveren en plofkippen.

Maar Reumer stelt net als Meijer mens en dier wel gelijk. ‘We maken onderdeel uit van het dierenrijk. We zijn onlosmakelijk verbonden met het systeem aarde. De hoeveelheid biomassa die de mens en de veeteelt inneemt, beïnvloedt dat enorm. Het idee dat we als mens boven de natuur staan, is achterhaald. We maken onderdeel uit van de natuur en beïnvloeden deze met gifstoffen, zoals neonicotinoïden wat schadelijk is voor de biodiversiteit.’

Goed onderzoek kan dieren overigens ook een stem geven, volgens cognitive science Professor Stevan Harnad. Hij gaf dieren een stem met de oprichting van het wetenschapstijdschrift Animal Sentience en zegt: ‘Dieren kunnen zelf niet aan de discussie deelnemen, maar met goed onderzoek kun je ze wel een stem geven.’ Desalniettemin mag de mens zich best wat bescheidener opstellen, stelt Reumer. ‘We moeten ons bewuster worden van onze omgeving en de effecten die onze daden hebben.’ Of zoals de nestor van de dierenethiek, filosoof Ton Lemaire, zegt in Vrij Nederland over zijn boek Onder Dieren: ‘De familieband tussen dieren en mensen, de “human animals”, moet worden aangehaald. Alleen zo kan ons chauvinisme als soort worden begrensd en zullen dieren voortaan humaner worden behandeld.’

In The Optimist van september/oktober gaan we verder in op de dialoog met dieren. Het zal je nog verbazen wat wij hier allemaal van kunnen leren. Wil je ook het magazine op de mat? Word abonnee.