De wereldwijde bewustzijnssprong

We staan volgens sommigen aan de vooravond van een maatschappelijke omwenteling. Die wordt veroorzaakt doordat de digitale techniek de traditionele industrie voorbijstreeft. Dat heeft ingrijpende gevolgen voor de mens. Welke precies? Dat is het onderwerp tijdens een reeks maandelijkse bijeenkomsten in het EarthSmiles huis in Tiel.

DOOR: PAUL VAN SCHAIK

Zo gaat kunstmatige intelligentie ongeveer de helft van alle banen overnemen, tegelijkertijd staat het financiële stelsel op instorten. Voorgangers in het discours, visionair Bob de Wit en futuroloog Christian Kromme, adviseren de digitale vooruitgang te omarmen. Als die wordt ingezet in een samenleving die van onderop wordt bestuurd, vliegt de mens ondanks de crisis als een zwerm vogels naar vrijheid. Welkom in Society 4.0.

Terugblik: eerste bijeenkomst

Een voorhoede van wakkere burgers mengt zich op 3 maart in de eerste openbare podcast Leunen op de wijsheid van de zwerm. Host Simone Beerepoot opent om vijf voor twaalf het gesprek en vraagt Bob de Wit om zijn visie, Society 4.0, nog eens samen te vatten.

De hoogleraar strategisch leiderschap doet niets liever. De geschiedenis leert dat revoluties een gevolg zijn van het verschuiven van de belangrijkste economische waardecreatie, doceert hij. Society 1.0, het feodale tijdperk, eindigde toen met handel meer werd verdiend dan met agrarische producten. Aan Society 2.0 kwam een eind met de uitvinding van de stoommachine, die een periode van industriële massaproductie inluidde. Nu de digitale techniek het overneemt, bevinden we ons in een transitie naar Society 4.0. ‘Dat is een onrustige periode. Niet iedereen komt tegelijkertijd tot inzicht en de allerlaatsten die het willen zien zijn de bestaande machthebbers. Zo is dat bij de voorgaande revoluties in elk geval gegaan.’

Naarmate het fundament van de oude macht, de één procent, meer en meer afbrokkelt, tracht het krampachtig haar grip te vergroten. Daar heeft de hele wereld last van. Dat duurt tot de zwerm ontwaakt. Vanaf dan zijn de roofvogels kansloos.

Bewustzijn verhogen

Om te voorkomen dat de revolutionairen na de machtsovername de gewoonten van het ancien régime overnemen, is kennisdomein Mens 4.0 in het leven geroepen. De organisator van de publieke podcast heeft als missie om het bewustzijn van de mens te verhogen. Hoe hoger op de schaal, des te meer harmonie. Simone Beerepoot: ‘In welk opzicht dient de mens zelf te veranderen? Wat moet er allemaal gebeuren?’

De Wit: ‘We moeten loskomen van het oude hiërarchische denken en ons anders organiseren. Als we naar de natuur kijken dan blijkt dat een hiërarchie tot hooguit honderd dieren werkt. Daarna opereert een groep als een zwerm. Er is geen oppervogel, of oppervis: de dieren stemmen zich voortdurend op elkaar af. Alleen de mens heeft geprobeerd om hele grote organisaties tot wel veertigduizend man te maken. Met allemaal bestuurslagen en een baas erboven. We komen nu in een samenleving terecht die zo snel ontwikkelt dat de oude structuren niet meer werken. De natuur geeft daar met de zwerm een antwoord op.

Binnen een zwerm bestaan geen vaste posities. Voor de mens is dat even wennen. De idee is dat ieder de rol kiest die hem of haar past, helemaal zichzelf is, en zich afstemt op de ander. Werknemers in zo’n organisatie delen dezelfde normen en waarden en hebben een gemeenschappelijke missie en visie. Het belang van het individu en het collectief overlapt elkaar. Bedrijven die zich als zwerm organiseren zijn productiever en ze schenken de deelnemers meer voldoening.’

Groepsziel

Een van de vragen die de Optimistredactie oppikt uit het publiek: ‘U zegt dat we straks opnieuw de waarde gaan bepalen van wat mensen aan de samenleving bijdragen. Wie bepaalt dan hoeveel het geleverde werk waard is?’

De Wit: ‘Bij een wetenschappelijk experiment werd eens een os op het marktplein opgehangen. Het publiek werd gevraagd om het gewicht te schatten. Wie het juiste aantal kilo’s kon noemen, mocht het rund mee naar huis nemen. Niemand van de duizend mensen die een gok waagde, gaf het goede antwoord. Maar toen het gemiddelde van alle schattingen werd berekend, rolde daar het gewicht van de os uit. Exact. Op de gram af. Dat is de wijsheid van de zwerm.’

Psychiater Steven Matthijsen zet zijn vraagtekens bij een zwerm-organisatie: ‘Spreeuwenzwermen vind ik een van de mooiste natuurverschijnselen, daar niet van, maar we weten helemaal niet hoe die functioneren. Het lijkt mij eerder dat vogels een groepsziel hebben. Ze vliegen samen als een lichaam omdat ze daar plezier in hebben. Het is als een vreugdedans tijdens de ondergaande zon als het voorjaar wordt. Terwijl onze wetenschap er een Darwinistische uitleg aan geeft. Die zoekt naar een functionele uitleg. Zoals: de zwerm wijst soortgenoten de weg naar de slaapplaats. Samen overnachten is veiliger. Het is moeilijker voor een valk om een spreeuw te pakken. Het is te zot voor woorden. Waarom zou alles functioneel moeten zijn? En als je zegt dat de spreeuw die op kop vliegt de leiding heeft, projecteer je een menselijke kwaliteit op een dier. Het lijkt me niet verstandig om daar als mens een voorbeeld aan te nemen. Mensen zijn eenmaal zeer complexe wezens.’

‘Weinig mensen kunnen zich een wereld voorstellen die er nog niet is’, pareert De Wit op de valreep van de vragenronde. De anderhalf uur zijn omgevlogen.
Futuroloog Christian Kromme, die op 7 april in het middelpunt van de podcastopname staat, vult per Zoom het verweer van De Wit aan: ‘In een zwerm-organisatie word je door kunstmatige intelligentie geholpen. Algoritmen bepalen welke rol het beste bij je past. Op basis van wat je waarden en kwaliteiten zijn, kiest het programma zes mensen die je aanvullen. Jouw zwaktes zijn de krachten van de mensen om je heen en andersom. Bij de werkzaamheden die je uitvoert schieten slimme programma’s te hulp. Het vraagt wel wat van de medewerkers, want ze dienen hun ego te meesteren.’

Hoe dan? ‘In het algemeen zullen we een betere balans tussen hoofd en hart moeten vinden. Wij zitten in het westen bijna alleen maar in ons hoofd. Maar je hoeft niet voortdurend te denken. Je kunt trainen om gedachten te vertragen en alleen je verstand te gebruiken wanneer het van nut is.’ Hij vervolgt: ‘In een zwerm heb je nog steeds leiderschap. Maar niet op basis van hiërarchie, geld of macht. Dat is het probleem van de huidige samenleving. Macht is te koop. In een zwerm wordt de verantwoording verdeeld over een groot collectief.’

Samensmelting natuur en techniek

Christian Kromme onderzoekt in zijn boek ‘Humanification – Go Digital, Stay Human’ de verbinding tussen de wijsheid van de natuur en technologische vooruitgang. Door principes uit de natuur via technologie beschikbaar te maken kan de mens verder evolueren en een hogere vorm van beschaving creëren.

‘De samenleving als geheel gaat straks hetzelfde opereren als het menselijk lichaam. De kunstmatige intelligentie in de cloud kun je zien als onze gezamenlijke hersenen. Wat ze in alle spirituele boeken van oude culturen beschrijven is dat we naar een soort hemel op aarde gaan. Dat gebeurt pas als iedereen acteert als een cel in dat grote lichaam. Daar gaan we in de komende jaren in versneld tempo naar toe. Het individu gaat meer vanuit zijn hart leven en vanuit zijn persoonlijke missie. Zo valt elk puzzelstukje in het grote geheel.’

Denk je niet dat de bestaande machthebbers zo’n ontwikkeling tegen willen houden?

‘Dat willen ze zeker en dat is precies hun functie in dit proces. Het conflict tussen de elite en het volk gaat tot een massaal ontwaken leiden. De oude macht heeft een functie als katalysator in dat wereldwijde bewustwordingsproces. Ze draagt nu oplossingen aan als vijftien minuten steden, wat helemaal geen slecht idee is. Maar wat er misgaat is dat ze hun beleid via dwang proberen op te leggen. Top down. Om controle te houden. Hun intenties zijn niet per se slecht. Ik heb op een aantal van hun meetings mogen spreken. Families als de Rockefellers en Du Pont worden door velen als het kwaad gezien, maar het zijn allemaal spiritueel ontwikkelde mensen. Het zijn dynastieën van duizenden mensen wiens voorouders een enorm kapitaal vergaard hebben. Die dragen een enorme verantwoordelijkheid. Dat kunnen de meeste mensen zich niet goed voorstellen wat dat betekent.’

Hoe lang duurt het volgens jou tot het oude systeem instort? 

‘Dat kun je niet precies zeggen, maar het kan niet lang meer duren. Op economisch vlak gebeurt het al. Dat kun je afleiden van de goudprijs. Als die exponentieel stijgt, zoals nu, dan weet je dat de economie gaat klappen.’

Kromme voorziet een periode van oorlog, crisis en hoge werkloosheid. Die ellende werkt een spirituele bewustzijnsrevolutie in de hand. Hij noemt dat een natuurlijk proces. ‘Net als zomer en winter of donker en licht niet los van elkaar kunnen staan. De beweging om de wereld te redden die de oude macht nu uitvoert, wordt halverwege overgenomen. Bottom up. Society 4.0 en haar broers en zussen die in andere landen zijn opgestaan, zijn daar nu al mee bezig. Naarmate de crisis toeneemt, ontstaat er steeds meer verbinding tussen die groepen. Die gaan de zwermtool gebruiken om zich decentraal te organiseren en producten en diensten te ontwikkelen. We moeten helaas eerst nog even door de pijn heen. Zo werkt dat met ziekte in de natuur ook. Het lichaam werkt de vuile stoffen naar buiten. De pijn moet gevoeld worden en daarna kan de genezing pas beginnen. Ik hoop dat het een hele korte en heftige lijdensweg wordt. Dat de rottigheid en de corruptie op grote schaal naar buiten komt. Dat creëert de bewustzijnssprong. Die gaat met vuurwerk gepaard.’