De bubbels verbinden

Een ecosysteemorchestrator en een ecosysteemarchitect delen hun visie op de vraag hoe we onze fysieke en virtuele ruimte dusdanig inrichten dat diversiteit gemaximaliseerd wordt. ‘Wat ons betreft ligt de uitdaging er juist in bubbels niet te laten knappen, maar om ze te laten bruisen.’

DOOR: DAPHNE LAAN EN JAN HEIN (YEEHAA) HOOGSTAD

Continu Onderzoek Burgerperspectieven laat zien dat driekwart van de Nederlanders denkt dat meningsverschillen over maatschappelijke kwesties steeds groter worden. Wetenschappelijk onderzoek spreekt dat beeld echter tegen: op veel onderwerpen is meer overeenstemming dan mensen denken en onderlinge verschillen in opvattingen groeien niet. Kortom, we leven in bubbels, dus hoe krijgen we verbinding?

‘To bring everyone along, we need to invite people to dance the change, to play the change, to dream the change.’ – Edgard Gouveia Júnior

Onder de oppervlakte

Wat gebeurt er onder de oppervlakte van deze verschillen? Glocalities-onderzoek in twintig landen tussen 2014 en 2022, gebaseerd op 295.166 interviews, laat een beeld zien van veranderende waarden in een wereld die zich momenteel met ingrijpende transities geconfronteerd ziet. Het blijkt dat er onder Generatie Z over de hele wereld een culturele revolutie op komst is. In deze tijden van grote onzekerheid wordt de nieuwe generatie belemmerd in haar ontwikkeling en voelt zij zich steeds meer vervreemd, rechteloos en pessimistisch over de toekomst. Ook geven deze jonge volwassenen in geavanceerde economieën aan dat zij zich in de steek gelaten voelen door de samenleving. Als reactie hierop gaan zij zelf op zoek naar betekenis, doel, kwaliteit van leven en spiritualiteit.

‘Jongeren zijn op zoek naar een ander paradigma. Ze willen betekenis, doel, creativiteit en levenskunst. Er ontstaat een nieuw mensbeeld, de homo florens – de bloeiende mens – maar het is nog niet uitgekristalliseerd.’ – Martijn Lampert (Glocalities)

In tegenstelling tot eerdere generaties manifesteert deze zoektocht zich niet meer alleen in boeken en in reizen, maar met name ook op Instagram en TikTok. Dit roept bij oudere generaties vragen, weerstand en kritiek op. De jeugd van tegenwoordig zou de wereld niet meer als zodanig ontdekken; ze zouden feiten niet meer van fictie kunnen onderscheiden; ze zouden niet meer zien wat ze niet willen zien. Kortweg, generatie Z ervaart de wereld alleen nog maar door filterbubbels.

Maar is het probleem van filterbubbels wel een probleem van nu? Is het echt een internetprobleem? De televisie, radio en het dagblad waren uiterst selectief in hun keuzes; de Lonely Planet bracht de hele Westerse wereld naar hetzelfde hostel in Thailand; en het hele idee van een literaire canon is letterlijk een grote filterbubbel. Met andere woorden, het hedendaagse internet heeft het probleem van selectieve informatievoorziening niet veroorzaakt. Het maakt het alleen nog duidelijker en sneller zichtbaar.

‘Bubbels laten barsten is daarom de baby met het badwater weggooien.’

Balans tussen verschil en verbinding

In hun wezen worden filterbubbels niet bepaald door desinformatie en onkunde: er is gemeenschappelijkheid. De bewoners van deze biotopen delen heel veel met elkaar, en kiezen er daarom voor om in de bubbel te blijven. Voor hen betekent de bubbel zijn verbondenheid, gemeenschappelijkheid, en solidariteit. Er vindt convergentie van waarden plaats, waardoor nieuwe manieren zijn om met de transities om te gaan ontstaan. Jonge volwassenen in opkomende economieën emanciperen steeds meer, terwijl de steun voor het de status quo, de centrale overheid en het patriarchaat afneemt. Dat betekent dat er tussen verschillende bubbels gedeelde waarden zijn en de diepere menselijke behoeften als nieuwsgierigheid, empathie en verbinding een opening geven voor verbinding.

‘Ask my foot if it likes their melodies of praise and enticement! Truly, to such a measure and tick-tock beat it likes neither to dance nor to stand still.’ – Friedrich Nietzsche

Bubbels laten barsten is daarom het kind met het badwater weggooien. In plaats van terug te gaan naar een grote saaie badkuip met plat water moeten we kijken welke ongewenste elementen van de filterbubbels wij willen bestrijden. Dit zijn er wat ons betreft twee:

1. Opgesloten zitten in bubbels waarin je je niet thuis voelt

Mensen kunnen ongelofelijk veel steun en betekenis aan gedeelde, gemeenschappelijke waarden ontlenen. Echter, zodra diezelfde waarden tegengesteld zijn aan de jouwe, of jouw existentie zelfs actief bedreigen, kunnen ze ook als een gevangenis voelen.

2. Denken dat jouw bubbel de enige is

Als je je juist wel heel erg aangetrokken voelt tot jouw waardengemeenschap, kan dit ervoor zorgen dat je de limitaties en problemen van jouw bubbel uit het oog verliest. Echter, elke gemeenschap wordt bepaald door begrenzing. Een bubbel die goed is voor jou, kan beklemmend of zelfs schadelijk zijn voor een ander.

Beide problemen zijn natuurlijk twee kanten van dezelfde medaille. De echte uitdaging die filterbubbels aan deze tijd stellen is niet de terugkeer naar het (s)t(r)ijdperk van universele waarden en normen. In plaats daarvan moeten we rituelen en praktijken gaan ontwikkelen die afstemming tussen de verschillende gemeenschappen faciliteren en vergemakkelijken. Kennisdeel- en educatiesystemen opzetten die de intrinsieke waarde van andere bubbels belichten, zonder ze meteen kwantitatief met elkaar te vergelijken. En, allerbelangrijkst, we zouden actief de wereld moeten inrichten rondom het recht om jezelf makkelijk te bewegen tussen de verschillende bubbels. Dit laatste is te zwak geformuleerd: voting with your feet moet niet alleen makkelijk gemaakt worden, het moet aangemoedigd en gevierd worden.

‘In ecosysteem projecten waar veel tegengestelde belangen samenkomen, loop ik altijd tegen dezelfde misvatting aan. Mensen denken dat zware problemen om grote, serieuze en complexe oplossingen vragen. Integendeel: hoe zwaarder het probleem, hoe kleiner, luchtiger en simpeler de oplossing moet zijn.’ – Jan Hein Hoogstad

We zijn op een cruciaal moment in de tijd om de weg vooruit te bepalen. Hoe kan een dergelijke toekomst op één lijn worden gebracht? De afgelopen jaren zijn we allemaal bekneld geraakt in filterbubbels die ons een wereld bieden die is afgestemd op onze wensen en behoeften, maar die de verbindingen met anderen hindert. Pogingen om deze filterbubbels te laten knappen confronteren ons met de belangrijkste eigenschap van schuim: het heeft geen buitenkant, er is geen vogelperspectief. De buitenkant van een bubbel is een andere bubbel. Filosoof Peter Sloterdijk noemt Schuim daarom de conceptuele metafoor die onze tijd het beste illustreert. Pragmatisch gezien is waardenpluralisme de weg vooruit.

‘Wij zijn zowel artiest als publiek op verschillende momenten.’

Veelheid in schoonheid vieren

Bij dit alles spelen kunst en artistieke expressie geen bijrol: het is de sleutel tot alles. De wil om de veelheid te vieren leidt tot empowerment en creativiteit. ‘Om iedereen mee te nemen, moeten we mensen uitnodigen om de verandering te dansen, de verandering te spelen, de verandering te dromen’, zei bio-architect en sociale innovator Edgard Gouveia Júnior tijdens een interview op Skoll World Forum in Oxford.

Om velen te mobiliseren, kunnen we mensen op een andere manier verbinden aan mondiale uitdagingen en met elkaar die resoneren met hun passies. En het narratief veranderen: kunst als zelfexpressie is namelijk een moderne constructie. Want waar kunst vaak wordt voorbehouden aan een select gezelschap, is het tijd om de definitie op te rekken, want wij zijn zowel artiest als publiek op verschillende momenten.

Er zijn veel dingen in het leven die alleen kunnen worden gevoeld, beleefd en geleefd. En waarbij geen enkel woord dit zelfs maar kan communiceren. In veel inheemse gemeenschappen bestaat er geen woord voor kunst, ondanks dat ze overal om hen heen schoonheid creëren. Schoonheid is geen bijzaak, maar een integraal onderdeel van alles. Dus wat ze doen, blijkt natuurlijk prachtig te zijn. Dus laten we starten met dat te ervaren en samen die schoonheid en creatiekracht terug te brengen; we are all artists.

‘Ik beweeg in meerdere bubbels en dans zo mijn ecosysteem samen. Ogenschijnlijk verschillend, maar van binnen zijn deze bubbels niet zo anders. Omdat we vaak de “andere” bubbel niet van binnen zien, doen we aannames die niet blijken te kloppen als je verbinding maakt.’ – Daphne Laan •

Daphne Laan (1976) is co-founder van The Board Whisperers en wakkert het vuur voor verandering aan bij CEOs, founders en leiders van de toekomst. House of Wonder is haar paraplu voor creatieve samenwerking (o.a. wereldwijd ontsluiten DOWN to EARTH Film). Zo bouwt zij met een collectief van Founders een open learning- en talentplatform voor impact. Haar missie: het creëren van vrijheid in denken, doen en voelen.

www.theboardwhisperers.com

Jan Hein (Yeehaa) Hoogstad (1975) is ecosysteemarchitect. In deze rol brengt hij mensen met verschillende belangen samen rondom verbindende digitale en fysieke oplossingen. Zoals Superconnectors: een eventformaat om startups optimaal te laten profiteren van het welwillende ecosysteem; Public Badges; een methode om de waarden van organisaties te bepalen en valideren; en Offcourse: een initiatief om onderwijscurricula gedistribueerd te ontwikkelen.

Meer informatie: zie LinkedIn-profiel