Column: Creatieve destructie

Onze vaste columnist van The Optimist, Harry Starren, haakt met zijn column in op het thema dat op dit moment in het tijdschrift te vinden is: breken om te bouwen. Hij is voorstander van een ‘slooppremie’ voor iedereen die een offer brengt voor de vernieuwing.

Het was de Oostenrijks-Amerikaanse econoom Joseph Schumpeter die de term ‘creatieve destructie’ introduceerde. Ondernemers maken dingen, profijtelijke verworvenheden uit het verleden, stuk. Ze kunnen niet anders. Je moet breken om te kunnen bouwen. Zo staan we aan de vooravond van het einde van het traditionele bankwezen. Zoals we ook het begin van het einde meemaken van de ziekenhuizen. En wie om zich heen kijkt in de winkelcentra van de Nederlandse steden en dorpen, ziet dat ook traditionele winkelcentra hun beste tijd hebben gehad.

Dat alles is een verdrietig gezicht dat je niet snel associeert met vooruitgang. Maar zoals de Amerikaan Simon al schreef (niet de Nobelprijswinnaar Herbert, maar de zanger Paul): ‘One man’s ceiling is another man’s floor.’ Of mijn moeder die daarin anderen nazei: ‘De één zijn dood is de ander zijn brood.’

‘Tijd wordt ons kostbaarste goed.’

We staan op een breuklijn van de economie. Die breuklijn toont zich op tal van manieren. Na een lange periode van inflatie zien we dat door het vrijkomen van nieuwe algoritmische productiemethoden en door het voortdurend verlagen van arbeidskosten (de arbeidsmarkt is wereldwijd in omvang in korte tijd meer dan verdubbeld), producten niet langer duurder worden, maar juist goedkoper. Bovendien komen we in de rijke landen inmiddels óm in de spullen. Veel van mijn vrienden uit de gegoede burgerij zijn bezig hun spullen de deur uit te doen. In het Engels is voor dit fenomeen een aardige term bedacht: stuffocation.

We hebben meer dan we aankunnen.

Liever doen we nu ervaringen op. Bouwen we aan betekenisvolle herinneringen – we zíjn onze herinneringen – en besteden we ons geld aan diensten die ons tijd besparen en gemak opleveren. Tijd wordt ons kostbaarste goed. Mooi, zou je denken. Maar niet voor de mensen die bij een traditionele bank werken die gaat sluiten, die in een winkel staan die dicht gaat, of die – ik noem maar iets – een tijdschrift uitgeven. Die moeten iets bedenken.

Een list.

De bank zint op nieuwe diensten. Hoe kunnen we klanten helpen omgaan met hun financiële zorgen? In winkels zoeken detaillisten naar belevenissen die de gang over de drempel weer de moeite waard maken, ziekenhuizen worden poliklinieken en zijn feitelijk de eerste hulp geworden (en liggen doe je maar thuis) en ten slotte bij tijdschriften maken ze toogdagen waarop lezers en schrijvers elkaar kunnen ontmoeten. Het tijdschrift is een bijproduct aan het worden.

Dat geldt ook voor The Optimist. Want hoewel de makers bekend staan om hun blijmoedigheid, zonder zorgen zijn zij niet. Ze zien de bui al hangen. Het tijdschrift is aan vernieuwing toe. Zoals het ziekenhuis, de winkel en de bank.

De vooruitgang is onstuitbaar. De verandering is onvermijdelijk. Maar tussen de raderen van de vooruitgang verliezen mensen hun bestaanszekerheid. Zij betalen, als we niet oppassen, de prijs. De prijs van onze gemakzucht en hang naar belevenissen.

Het siert een samenleving als zij bij de sloop, die de kraamkamer is van vernieuwing, de helpende hand uitsteekt naar de mensen die een offer brengen en die de stap over de breuklijn niet kunnen zetten.

Ik weet het: geld kan niet alles vergoeden, maar verzachten kan het zaken wel. Laat nu het goede nieuws zijn dat we als Nederlandse samenleving aan veel tekort hebben, maar niet aan geld. Dat hebben we als nagenoeg rijkste land van Europa in overvloed. Ik zou het de slooppremie van de vernieuwing willen noemen. Het geld dat ervoor nodig is, is opgebracht door de oude economie. Het gaat om een verschuldigde termijnbetaling. De laatste.

Dit artikel is verschenen in The Optimist #189

Foto: Muriel Janssen