Corona-aanpak moet radicaal anders

Co-creatie, het buzzwoord van nog niet zo lang geleden. Wat zou dat een mooie nieuwe politiek zijn in plaats van de achterkamertjes. En welk probleem leent zich nu beter voor een gezamenlijke aanpak die radicaal anders is, met alle kennis en inspiratie die we samen bieden, dan de Corona-uitdaging. Met deze column een verslag van enkele mogelijkheden die de laatste paar dagen voorbijkwamen, soms bloedserieus, soms met een knipoog.

DOOR: ROLAND PLUUT

Corona dreigt de samenleving uiteen te drijven. In een notendop de gezichtspunten. De overheid met onderhand een meerderheid van de samenleving stelt: vaccineren is veilig, beschermt jezelf tegen Corona, voorkomt dat je anderen besmet, en het is een maatschappelijke plicht je te vaccineren. Nee, zegt een aantal critici: vaccineren is niet veilig, vaccineren beschermt maar deels en heeft geen zin met mutaties, gevaccineerden besmetten anderen ook en de vrijheid om zelf over je lichaam te beschikken prevaleert. De discussie is op scherp gekomen met de drang- en dwangmaatregelen van een overheid die vaccineren als enig redmiddel ziet.

Geschiedenis

Laten we naar de geschiedenis kijken. De meest recente grote virusdreiging was ebola, met daarvoor de Mexicaanse griep. Tegen de Mexicaanse griep zijn indertijd – op voorspraak van viroloog Ab Osterhaus die indirect bij de producent van de vaccins betrokken bleek – voor vele miljoenen aan vaccins gekocht. En er zijn ook vele vaccins toegediend. Inenten met dit vaccin bleek bij een kleine groep, 1 op de 23.000 gevaccineerden, tot ernstige bijwerkingen te leiden. De afweging: is het nieuwe vaccin veilig, of is het dat niet. We weten het niet, of eigenlijk, we weten het wel: bij bijwerkingencentrum Lareb komen meldingen van bijwerkingen binnen, en zelfs het gewone griepvaccin is niet geheel veilig. Een geheel veilig vaccin is het dus niet. Rest de vraag of het vaccin veilig genoeg is. De griepprik kennelijk wel. Maar, de griepprik is niet verplicht. De griep kan wel dodelijk zijn, maar minder dan Corona.

Afweging

Wanneer we naar het heden van de Intensive Care Units in de volle ziekenhuizen gaan, dan zien we dat de ongevaccineerden in de ic’s oververtegenwoordigd zijn. Net als mensen met overgewicht. Overgewicht dat voor minder dan 10 procent een medische oorzaak heeft. Meer dan 90 procent heeft overgewicht, met al dan niet diabetes, hartaandoeningen en vaatziekten, als gevolg van de eigen leefstijl. Waarom de ene groep wel dwingen tot vaccinatie, en de andere groep niet dwingen tot gezondere leefstijl? Gezonder eten, meer bewegen, beter slapen. Immers, vooral kwetsbare groepen zijn vatbaar voor ziekenhuisopname of overlijden ten gevolge van corona. Ook bij de ongevaccineerden zijn het vooral de kwetsbare groepen die in het ziekenhuis belanden.

Er blijkt veel voer voor discussie. Veel aan afwegingen om tot een besluit te komen. Besluiten voor ieder voor zich, en besluiten voor onze gehele samenleving. 17 miljoen mensen met een eigen afweging. En een overheid die meermaals stelt het ook niet te weten, halve waarheden verkondigt of swabberend beleid voert. Dat trekt een zware wissel op het vertrouwen.

Is er gebrek aan vertrouwen? De maatschappij van het touwtje in de brievenbus is al decennia verdwenen. De vervolgstap was dat je gestolen fiets je eigen schuld was als je de fiets niet op slot had gezet. (Alsof een fiets die niet op slot is wel gestolen mag worden.) De overheid vervulde steeds meer kerntaken niet, en is niet benaderbaar voor de burger. Neem Den Haag, waar burgemeester Van Zanen brieven van burgers standaard niet beantwoordt. Hij heeft liever dat de gemeente procedeert. En over dat procederen: sinds de toeslagenaffaire weet iedereen dat het recht in Nederland zo recht niet is. En nu is er dan corona. Waarbij een overheid mensen haast onverholen dwingt een vaccin te nemen. Een veilig vaccin, dat echter niet voor iedereen veilig blijkt te zijn. Tja, hoe goed vaccineren dan ook moge zijn, zo kom je er niet. Althans, zo bewaar je als overheid de vrede niet.

Vertrouwen?

Komen we bij wat iedere leraar voor de klas weet. Aandacht voor de leerlingen, daadwerkelijke betrokkenheid, en altijd de waarheid spreken. Dan bouw je vertrouwen en is het heerlijk lesgeven.

We mogen ons dus gelukkig prijzen dat we met Rutte en De Jonge twee onderwijskrachten hebben om ons door corona heen te loodsen. Twee onderwijskrachten met ondersteuning vanuit het OMT, een mini-clubje van experts op deelgebiedjes. Helaas, die onderwijs-wijsheden zijn met het coronabeleid niet in de praktijk gebracht.

Maar het is niet te laat. Onderzoek laat zien dat de hoofdredenen om niet te vaccineren zijn terug te leiden naar:

• Geen vertrouwen in de overheid
• Geen vertrouwen in de farmacie
• Geen vertrouwen in de veiligheid van het vaccin
• De druk van overheid en van media
• De censuur door overheid en social media, het blokkeren van kritische informatie
• Het ontbreken van een waarachtige discussie over nadelen van vaccineren
• De tekortkomingen van vaccineren bij een virus dat eenvoudig muteert
• Geen noodzaak om te vaccineren als je al antistoffen hebt
• Vaccineren is juist niet solidair: jongeren hebben het niet of minder nodig, gebruik die vaccins voor kwetsbare groepen (in landen waar nu geen vaccins beschikbaar zijn).
• Kwetsbare groepen hebben vaak zelf schuld. Waarom dan een gezond iemand dwingen tot een niet 100 procent veilige vaccinatie?

Wat opvalt is dat het complotdenken – pedofielen die de wereld via farma willen overnemen en al die andere wilde verhalen – niet voorkomen in de top van argumenten bij mensen die zich niet willen laten vaccineren. Het opkloppen hiervan in de media blijkt niet anders dan het ‘framen’ van ongevaccineerden. En helaas, dat bleek niet alleen zo in de media. Hugo de Jonge als verantwoordelijk minister koos er zelfs voor om ongevaccineerde Nederlanders tot zondebok te bestempelen. En daarmee als politicus meer te polariseren dan Wilders, Baudet en alle andere flankpartijen bij elkaar. ‘Het doel moge het middel heiligen’ zal hij gedacht hebben. Gevolg is onderhand wel dat het verzet verhardt, en het vertrouwen in de overheid en de media enorm daalt. In essentie, doordat politiek en overheid terechte zorgen van burgers niet willen onderkennen.

Oplossingen

Terechte zorgen, ook van kwetsbare mensen, die ondanks de aanstaande boosters de risico’s op infectie zien oplopen zonder dat er een effectieve behandeling beschikbaar is. Of van de vele mensen wiens reguliere behandeling steeds wordt uitgesteld. Of van de vele ondernemers – zoals in de horeca – die zien dat politici en ambtenaren die nog nooit met hun eigen hebben en houden in de wind stonden met een enkele pennenstreep het levenswerk van hardwerkende en goedwillende burgers te grabbel gooien. Mensen gaan er mentaal en fysiek kapot aan. Meer nog dan aan corona. Maar bovenal, de overheid staat te ver van de burger af. De overheidsreflex is om het allemaal voor de burger te regelen. Voor, over en vooral zonder de burger. Angst voor 17 miljoen Nederlanders die allemaal meeregeren overheerst, terwijl dat geheel niet het gevolg van openheid en het aangaan van moeilijke gesprekken hoeft te zijn. Het vertrouwen is zoek. Er is een enorme verwijdering die moet helen. En als corona daarvoor niet de splijtsteen maar de kentering mag zijn, zoveel te beter.

Langzaamaan koersen we bovendien af op vaccinatieplicht; de ultieme inbreuk op de vrijheid om te beschikken over het eigen lichaam. Het besluit tot zo’n verplichting is er nog niet, maar wordt ook niet meer uitgesloten. Het is dan ook een extreem moeilijk besluit. Niet alleen vanwege de inbreuk op grondrechten, maar ook vanwege de zekerheid van verdere mutaties van het coronavirus en de onzekerheid over de werkzaamheid van vaccins bij zulke mutaties. Waarmee en waarvoor dan verplicht vaccineren? Het zijn op termijn voorwaar geen eenvoudige vraagstukken. Vraagstukken waarvoor eerst zeker aan vertrouwen gebouwd moet worden.

Er zijn gelukkig wel veel oplossingen. Een daarvan is meer openheid met een vleug co-creatie: breidt het OMT uit, met medisch-etici, arts-acupuncturisten, progressieve voedingsspecialisten; haal het overleg uit de achterkamertjes, maak de OMT-vergaderingen openbaar met een livestream, en dan ook direct livestream bij de besluitvorming tot de coronamaatregelen; zet niet alleen in op vaccineren, er zijn immers ook andere oplossingen; zet niet alleen in op grote farma, maar ook op de kleinere initiatieven – waar meestal de innovatie echt vandaan komt. En vooral: betrek Nederland erbij. Betrek de kennis en kunde die we hier zoveel hebben. En luister naar critici: ga het gesprek waarachtig aan, want negeren is niet-regeren.

Reageren?

De discussie over vaccineren verzandt al gauw in voor of tegen, in plaats van in argumenten waarom. Maar juist die discussie, over de argumenten waarom wel of niet, is zo belangrijk. Goede discussie leidt tot begrip en verbinding. Verbinding die we als corona voortduurt of tot dodelijker varianten muteert nog hard nodig gaan hebben. Deze column wil aan het begrip bijdragen. Wilt u reageren, email dan naar redactie@theoptimist.nl.

Roland Pluut is uitgever van The Optimist en duurzaam ondernemer.