Communicatie zonder woorden

Bij communicatie denken we meestal meteen aan woorden. En bij ‘goede communicatie’ aan een goede woordkeuze. Cathy Ryan kiest niet het woord, maar het lichaam, de beweging, de aanwezigheid en de observatie als basis voor communicatie. Daar begint volgens haar alle wérkelijke communicatie.

DOOR: HILDE BOLT

Wat heeft beweging jou geleerd?

Ik heb altijd veel energie gehad, ook als kind. Woorden waren nooit genoeg om me te kunnen uitdrukken. Tijdens mijn acteeropleiding was ik bang voor het bewegingsonderdeel. Ik had gedachten als: ik kan niet bewegen of dansen, maar het bleek het grootste en meest openende geschenk te zijn. Ik ontdekte dat beweging veel meer kan uitdrukken dan alleen woorden, wanneer het gaat over de onmetelijkheid van de dingen die we voelen en uitdrukken. Het lichaam vertelt in beweging meer dan woorden. Er gebeurt zoveel tegelijkertijd met de signalen die ik geef en de signalen die jij daarvan oppikt met jouw lichaam. Beweging heeft een hele grote vocabulaire en articulatie.

Hoe kan beweging bijdragen aan communicatie tussen mensen?

Know thyself…: ik ben vaardiger in het communiceren wanneer ik me bewust ben van mijn eigen gevoelens, zodat ik hier bewust mee kan omgaan in de communicatie met jou. Dan kan ik werkelijk aanwezig zijn. Het bewust bewegen van het lichaam zorgt voor heldere en compassievolle communicatie én de mogelijkheid hierop te reageren. De kunst van communicatie is werkelijk aanwezig te zijn bij de ander.

‘Beweging kan zoveel meer uitdrukken dan alleen woorden.’

Wat je zegt doet me ook denken aan wat Gabor Maté en Thomas Hübl benoemen als het verschil tussen reactiviteit en response-flexibility; de vaardigheid om dingen vanuit een meervoudig perspectief te kunnen zien en daarvanuit te reageren.

Zeker, ik denk dat er een basale en simpele vergelijking is met wanneer we ons lichaam bewegen, een stootje krijgen en terug in het midden komen. Dit kunnen we fysiek oefenen en vertaalt zich in andere communicatie: het vergroot onze capaciteit om anders te reageren. Dan kun je signaleren dat iemand je uit balans bracht met wat diegene zei en je afvragen wat je nodig hebt om weer in balans te komen. Meestal gaat het over ademen en luisteren, vragen en weer de grond onder je eigen voeten voelen. Dan kun je weer verder. Je kunt dit met fysieke oefeningen oefenen.

Het thema van dit nummer van de Optimist is ‘In gesprek blijven’. Wat zie jij als oorzaak dat mensen stoppen met elkaar te communiceren?

Omdat het beangstigend is. Echte communicatie op een dieper niveau is kwetsbaar. Je wordt gezien en je ziet. In onze wereld leren we om onszelf groot te houden en te reguleren en kwetsbaarheid delft het onderspit. Werkelijke communicatie en expressie openen de deur naar de waarheid dat we het soms niet weten en vereist een meer bescheiden houding. Dat je jezelf niet helemaal kent of de ander soms niet echt ziet of wilt zien. Het kunnen leren van elkaar maakt kwetsbaar en we vinden het moeilijk om onszelf echt te openen voor elkaar.

Je ziet het overal om je heen: mensen gaan te snel, te langzaam, zijn te vriendelijk of te gesloten. Zoveel manieren om zo min mogelijk echt te communiceren omdat het te gevaarlijk voelt. ‘Als je mij echt zou zien of ik jou echt zou zien.’

Bij Conscious Movement vind ik het zo mooi dat het lichaam zoveel laat zien, zonder dat we ons hiervan bewust zijn. Wanneer je de druk van communiceren door praten eraf haalt, de en-wat-doe-jij-voor-werk-conversaties niet meer hebt, is het aanvankelijk vaak oncomfortabel en onwennig. Daarna zie ik mensen ontspannen en kunnen mensen elkaar echt zien en elkaars aanwezigheid ervaren. Daarom komen mensen ook terug en zijn allerlei vormen van Conscious Movement zo populair. Mensen willen zien en gezien worden zonder bullshit en onzin. Het lichaam dat beweegt kan zo’n nieuwe ruimte openen tussen mensen, zodat er (later) andere communicatie mogelijk is.

‘Mensen willen zien en gezien worden, zonder bullshit en onzin.’

Ik zie dat samen leren bewegen in mijn werk minder bedreigend kan zijn dan direct oogcontact. Dat mensen zich dan minder verliezen, omdat ze ongemak in het bewegen kunnen meenemen en de muziek een bedding vormt. Conscious Movement zou je dan kunnen zien als een positieve en indirectere manier van communicatie waarin mensen soms ook een beetje kunnen ontsnappen, kunnen spelen en daardoor ontspannen.

Jazeker, het geeft meer regulatie in het wel of geen contact maken. In onze westerse samenleving hebben we vaak volledig frontaal contact, we schudden handen en we praten waarbij we ook oogcontact moeten hebben, terwijl er wel degelijk een ongezien schild is.

In het bewegen nodig ik mensen juist uit om niet face to face te communiceren, maar bijvoorbeeld zij aan zij te bewegen en te ontdekken, of met de voeten. Dit geeft spelenderwijs ruimte. Je hoeft dan niets te zeggen of je anders voor te doen. Het is die paradox, dat als we samen zijn we vaak veel energie verliezen omdat we iemand proberen te zijn die we niet zijn, om geaccepteerd te worden, maar toch elkaar nodig hebben om te co-reguleren. Dat werkt veel beter door dingen samen te doen dan met het praten. We hebben hulp, aanraking en het gevoel van samen nodig om onszelf te leren accepteren. Ik zie de zenuwstelsels van de mensen in de groepen waar ik mee werk vaak letterlijk verzachten, omdat niets hoeft. Dan gaat het hart open en kan het vertrouwen in contact met andere groeien. Er ontstaat een andere manier van communicatie.

Wat denk jij dat mensen nodig hebben wanneer ze geblokkeerd raken in het contact met elkaar?

Adem, ruimte, het weghalen van druk, ervaren dat je niets hoeft te doen. Dat is heel moeilijk voor de meesten. Er is vaak zoveel druk om iets te moeten doen, te zijn, of er op een bepaalde manier uit te moeten zien. Muziek kan ook van grote betekenis zijn. Dan zijn mensen samen en toch in een eigen ervaring. Maar het vraagt moed en eenvoud is niet altijd makkelijk!

‘Bewuste beweging brengt het lichaam weer in balans.’

Ik weet dat je vijftien jaar met Chris Luttichau hebt gewerkt, wiens leermeester meer dan twin-tig jaar in reservaten van de oorspronkelijke bevolking van Noord-Amerika heeft doorge-bracht. Wat heb jij geleerd vanuit die tradities over communicatie?

Heel veel. De eerste vorm van communicatie die de oorspronkelijke bevolking van Noord-Amerika leert is de communicatie met het land. Het gaat om het bewustzijn dat je bij je geboorte ingebed wordt in het land, met de planten, de dieren, de stenen, de bergen en de wateren. En dat je daar respect voor hebt en je bereid bent om hiervan te leren.

Communicatie begint bij het ontvangen. Kinderen leren te kijken naar vogels en om deze te observeren. Dit is het vertrekpunt van communicatie: observeren en openstellen om te leren. Zij zeggen ook dat de communicatie met de eigen soort de meeste verwarring kan geven, van mens tot mens. Zo hebben ze prachtige teachings van duizenden jaren oud, waarin je de mocassins van een ander aan moet doen, om in te kunnen voelen wat het perspectief is van de ander. We zien de sporen hiervan terug in systemisch werk en Geweldloze Communicatie. Het gaat om het gaan zitten met de ander, het herhalen wat de ander zegt, totdat de ander het werkelijk begrijpt. Dan kan de ander pas een perspectief geven. In de communicatie gaat het vaak mis omdat je wordt getriggerd en je je niet gehoord voelt en dat geeft reactiviteit. Dan vernauwt je perspectief, stop je met luisteren en wil je alleen nog gehoord worden. Die oude teachings zijn zo eenvoudig, maar tegelijk zo moeilijk voor ons, om werkelijk de bereidheid te hebben om te luisteren.

We beginnen meer te begrijpen van communicatie, maar de waarde van beweging blijft een ontbrekend puzzelstuk, ook waar het gaat over het oplossen van conflicten. Beweging kan dan vertaald worden in dans of bewegen op muziek, of door eerst samen een wandeling te maken en dan pas een dialoog aan te gaan. Dit kan juist het lastigst zijn met de mensen die het dichtst bij ons staan, omdat de diepste wonden daar naar de oppervlakte kunnen komen.

Natuur biedt zoveel hulp. De lucht, het gras, de vogels. Hierin krijgen we onszelf teruggespiegeld, wat helpt om de communicatie met onszelf en anderen te verbeteren. Als je wilt leren om te communiceren dan is observatie een van de belangrijkste dingen; van de natuur en hoe het daar werkt. Zo leren baby’s en kinderen ook. Observeren, niet alleen met de ogen, maar met alle zintuigen, is het vertrekpunt bij communicatie. Het durven stil te zijn en het durven om te luisteren, te kijken en te ‘sensen’.

Wat heeft Conscious Movement te bieden in deze turbulente tijd?

Zoveel! Velen van ons leven vaak in uitersten: óf hyper en gestrest óf lamgeslagen en ingestort. Door simpelweg met bewustzijn het lichaam te leren bewegen wordt het lichaam van binnenuit gevoed. Het brengt aanwezigheid. Alsof je een baby wiegt om hem gerust te stellen. Bewuste beweging brengt het lichaam weer in balans. Het laat ons voelen waar we werkelijk staan en wat we werkelijk voelen. Er komt meer bewustzijn en perspectief en dat helpt het contact met anderen te verbeteren en te verdiepen. Mensen kunnen op een positieve manier hun effect op anderen ervaren. Mijn favoriete moment in het werken met groepen is dat ik merk dat de groepsleden voor elkaar gaan zorgen, wanneer er een andere manier van connectie ontstaat: omdat mensen zichzelf meer gaan voelen ontstaat er een andere ruimte voor contact met anderen.

We zijn intelligente en sensitieve wezens en we weten vaak hoe te handelen als we bij onszelf zijn. En we kunnen zoveel plezier hebben in het bewegen en dansen, ook samen, in de muziek. Er ontstaat dan creativiteit en expressie. Dit geeft zoveel hoop en een ander perspectief. Wanneer we ons lichaam vrij en bewust bewegen, beweegt alles: onze gedachtes, gevoelens, herinneringen en onze creativiteit. Het kan in het begin onwennig en frustrerend zijn als het niet lukt, maar het is geruststellend om te ervaren dat je kunt bewegen. Want alles in het leven is beweging.

Welk boodschap zou je mensen willen geven in de wereld van vandaag?

Wees vriendelijk, lach, neem niet alles te serieus, want alles is al zo serieus. Vriendelijkheid is zo belangrijk en maakt zo’n verschil. Lach eens naar iemand in de bus of zwaai naar een onbekende. We hebben geen idee wat dit doet als het echt uit het hart komt. Het is revolutionair om in alle ellende plekken in jezelf te blijven vinden van kleine gelukjes en genietmomentjes. En… vespreid dit, want we hebben dit meer dan anders nodig in deze tijd. •