‘Alleen dooie vissen gaan met de stroom mee’

Hoe blijven we gemotiveerd om ons in te zetten voor duurzaamheidsproblemen zoals watervervuiling door kunstmest en pesticiden? Soms lijkt het of er weinig verandert. Ook ministeries moeten over grenzen heenkijken, zegt Volkert Engelsman, directeur en oprichter van Eosta / Nature & More tijdens de Duurzame Troonrede 2018. Maar we kunnen daarbij gewoon het heft in eigen hand nemen. ‘Het is noodzaak dat we tegen de stroom inzwemmen.’

De nummer één van de Trouw Duurzame Top 100 spant er geen doekjes om tijdens de troonrede in de Tweede Kamer begin september. Engelsman spreekt niet alleen over het belang om eerlijk te gaan rekenen, maar ook over karma als businessmodel, de kracht van de menselijke ontmoeting en de impact van de landbouw.

Klimaatverandering, problemen met de biodiversiteit, waterproblematiek en uitputting van landbouwgronden. In de huidige tijd lopen we aan tegen grenzen die niemand meer kan negeren. Dit prikkelt wereldwijd de wil tot verandering, volgens Engelsman. ‘We worden daarbij niet tegengehouden door Trump of andere populisten die veelal door angst gedreven zijn.’

Engelsman is positief, want het is ook niet zo dat het ons niet lukt. Onlangs verscheen bijvoorbeeld een artikel in het wetenschapstijdschrift Nature waardoor een omslag in de landbouw onomkeerbaar wordt. ‘Het inzicht is er en het beleid staat in de steigers’, aldus de spreker. Toch blijft er één obstakel aanwezig in zijn ogen. Engelsman zegt: ‘Het autisme van een kosten- en winstdefinitie dat nog geen rekening houdt met de maatschappelijke kosten.’

Karma

Hij ziet wel een oplossing in het karma als businessmodel. In het begrip karma worden mens, dier, plant en steen gezien als iets wat met elkaar verbonden is. Hij stelt: ‘Wat je een ander aandoet, doe je jezelf aan. Dat biedt een compleet nieuw perspectief op onze economie: winst ten koste van iets of iemand anders is dan niet efficiënt want de ellende komt vanzelf bij jou terug. De kluit belazeren is jezelf belazeren.’

Ook haalt hij inspiratie uit de National Happiness Index. Het zou volgens Engelsman goed zijn als we een duurzaamheids- of integrale welvaartsindex zouden hebben. Hiermee kunnen we economische, ecologische, sociale en culturele welvaart in kaart brengen. Een grappig, maar serieus voorbeeld dat hij noemt is wereldspeler Monsanto die in Bhutan aanklopte. Dit Aziatische land volgt de Gross National Happiness Index. Toen ze de checklist van de index doorliepen maakte de multinational geen schijn van kans. ‘Gentech, pesticiden, monocultuur, uitkruisingsrisico’s, dure zaden, derde-wereld boeren nog afhankelijker van eerste-wereld patenthouders.. Nope, sorry telt niet, maar kom vooral terug als je iets hebt wat beter scoort op onze index, fijne dag’, leest hij voor.

Een soortgelijke index is ook niet vreemd voor Nederland. In mei 2018 lanceerde CBS de Monitor Verbrede Welvaart. ‘We kijken daarbij in ieder geval verder dan het Bruto Nationaal Product. Toch denderen we nog rustig door’, aldus Engelsman. ‘We ondermijnen ons vermogen om in de toekomst te kunnen produceren. Door onze verslaving aan kortetermijnwinst lijken we met z’n allen op een junkie die in een winstroes zijn eigen vitaliteit afbreekt. Wat toch raar is’, vindt Engelsman. ‘Niemand wordt wakker met het idee, laten we even het klimaat om zeep helpen. En toch gebeurt het, elke dag’. Een systeemfoutje, noemt hij het maar.

Klimaatstresstests

Het is een feit dat het oude winstmodel failliet is, volgens Engelsman. Terwijl we hadden afgesproken dat het over ‘people, planet, profit‘ zou gaan, wint het winstbejag nog altijd. ‘Er is wel een groot verschil met enkele jaren geleden. De financiële sector is bezig met het herzien van de winstdefinitie.’ Hij noemt investeringsbedrijf Blackrock als voorbeeld. ‘Standaard nemen zij tegenwoordig duurzaamheidscriteria mee in hun beoordelingen. Als je niks aan ”people” en ”planet” doet riskeer je in de toekomst namelijk je vermogen.’ De Nederlandsche Bank voert inmiddels ook klimaatstresstests door om klimaat gerelateerde investeringsrisico’s in kaart te brengen.

Verscholen kosten

Daarnaast heeft Engelsman het nog even over de landbouw- en voedingsindustrie. ‘Zo’n 33 procent van de uitstoot komt uit landbouw, voeding en bosbouw. We verliezen in korte tijd heel veel vruchtbare landbouwgronden als gevolg van intensieve landbouw.’ Hij rekent die verscholen kosten door naar aanleiding van cijfers van de Food and Agriculture Organization. ‘De totale verborgen kosten van de voedselproductie worden geraamd op 2.100 miljard dollar aan milieukosten en 2.700 miljard aan sociaal-maatschappelijke kosten. Dit is 4.800 miljard per jaar. Engelsman recapituleert: ‘Dit is bijna net zoveel als de totale inkomsten uit de voedselproductie wereldwijd. Voedsel zou dus twee keer zo duur zou moeten zijn, als je de werkelijke kosten in rekening wilt brengen.’

Een rekenmodel van de WHO wijst bovendien uit dat biologische appels 19 cent per kilo gezonder zijn dan conventionele appels door het verschil in pesticide residuen. Hij stelde daartoe zelf dan ook een Europa-brede communicatiecampagne samen met supermarkten: ‘Bio is niet te duur, gangbaar is te goedkoop.’

Wakker worden

‘We kunnen duurzaamheid als iets zwaars zien, doordat ecologische en sociale rampspoed op ons afdendert. Toch moeten we het gewoon als een initiatief zien waarbij we het lot in eigen hand nemen’, zegt Engelsman. De ecologische problemen zijn als een spiegel. ‘We komen onszelf tegen en in deze wake-up call moeten we fundamenteel anders naar de drijfveren van onze economie kijken. Verandering gaat daarbij dan ook niet uit van een meerderheid, maar van een doelgedreven trendsettende minderheid’, aldus Engelsman. Dit vraagt wel een zekere rebelsheid en daartoe roept hij graag op. ‘Alleen dooie vissen gaan met de stroom mee.’

Luister naar de hele Duurzame Troonrede van Volkert Engelsman