Ukuhamba kukubona

Ukuhamba kukubona is een oud Zulu gezegde, wat zich letterlijk laat vertalen als: ‘Door het reizen gaan ramen open’. Maar er is ook een diepere betekenis. Het gaat om zowel de gastvrijheid van de mensen in Afrika als je hen bezoekt, als dat jij je hart opent voor de ontmoeting met de ‘vreemden’ met hun eigen waarden, rituelen en intenties. De metaforisch geopende ramen en harten vinden hun bedding in de Ubuntufilosofie en bekrachtigt het ‘ik ben omdat wij zijn en wij zijn omdat de aarde is’. Want alleen als je jezelf en de ander als onderdeel van één wij ervaart durf je tegelijkertijd je raam en hart te openen. Door deze levenshouding van ‘ukuhamba kukubona’ kunnen we wederkerig leren van elkaar door in de ontmoeting de kracht van diversiteit te ervaren en om deze betekenisvol in te zetten voor onze samenleving. Leren door en met de ander. Hoe anders is onze westerse weg van leren en ontwikkelen, via ‘eigenaarschap’ op de basisschool, persoonlijke ontwikkelingsprogramma’s (POP) in organisaties en de piramide van Maslow als basis van elke opleiding, waarbij het hoogste doel een individualistische zelfontplooiing lijkt.

Steeds meer raak ik ervan overtuigd dat dat hoogste punt van zelfverwezenlijking een punt van eenzaamheid is, los van anderen en los van de aarde. En daarmee dus betekenisloos. Zou dit een van de redenen kunnen zijn, dat zoveel mensen met een overvolle agenda toch een doorlopende leegte ervaren? Wat zouden we van andere culturen, waarin niet het IK maar het WIJ centraal staat, kunnen leren? Wat een onuitputtelijke rijkdom aan ‘leren via elkaar’ biedt onze interculturele samenleving. Zo zou wat mij betreft boven iedere AZC én bij iedere plaatsnaam het bord met de tekst Ukuhamba kukubona mogen hangen.

Het leren via elkaar – in plaats van een sec individueel proces – kwam illustratief naar voren in de jaren dat Nelson Mandela gevangen zat op Robben Island. Zijn relatie met zijn gevangenbewaarder Christo Brand groeide uit tot een heimelijke vriendschapsrelatie, waarin Mandela onder andere het Afrikaans leerde van Christo – wat hem later overigens zeer van pas kwam in de onderhandelingen met president De Klerk – en op zijn beurt stimuleerde hij Christo om te gaan studeren en een boek te gaan schrijven. Mandela besefte, vanuit een onlosmakelijke verbondenheid, dat alles wat zich afspeelde op Robben Island een afspiegeling was van de samenleving. Toepasselijk noemde hij hun gevangen leven dan ook ‘the university of life’.

Om het leven zelf, met al zijn omstandigheden en een gekleurd palet van verschillende mensen, te zien als een doorlopende leerschool voor ons allemaal is een volstrekt andere invalshoek dan ons westers geschoolde denken, dat veelal gebaseerd is op een individuele en cognitieve route volgens een trapsgewijze hiërarchie. Wat prachtig, dat demissionair minister Robbert Dijkgraaf dit mentale beloningspatroon van ‘hoe hoger hoe beter’ wil gaan doorbreken met een niet gelijke maar wel gelijkwaardige waaier aan opleidingen. Want onze wereld vraagt, met al haar complexe vraagstukken, integrale oplossingen. En hierbij hoort een fundamentele waardering voor ieders waardevolle bijdrage in denken en handelen. Dan weer vanuit kennis en wetenschap, dan weer vanuit een meer pragmatische hoek of vanuit een totaal andere culturele invalshoek. Ook bij leren en ontwikkelen gaat het er dus om hoezeer we de kracht van diversiteit gaan inzien, omarmen en inzetten. Met elkaar en voor elkaar.

Ukuhamba kukubona! •

Annette Nobuntu Mul

Founder Ubuntu Society, voorzitter Stichting Ubuntu Nederland.

www.ubuntusociety.nl

Deze column verscheen in Optimist magazine #212.