Een stamboom van verhalen

Een audioboswandeling in Venray maakt de Limburgse stad tot ‘gewortelde gemeente’. Tot 23 oktober 2022 kan in het Odapark de audioboswandeling ‘Geworteld’ worden gelopen. Mogelijk wordt dit bijzondere evenement er daarna blijvend aangeboden. En wellicht voelen ook andere gemeenten zich geroepen om hun ‘geworteld-zijn’ op deze unieke wijze kenbaar en ervaarbaar te maken. Schrijver-filosoof Govert Derix had op 21 augustus de eer Geworteld in Venray te openen. The Optimist publiceert een samenvatting van zijn toespraak.

DOOR: GOVERT DERIX

‘Een tijdje terug liep ik over het Vrijthof in Maastricht naar mijn afspraak met kunstenares Els Huver. We zouden het hebben over haar audioboswandeling Geworteld, die ik hier vanmiddag met jullie mag openen. Maar terwijl ik daar zo liep, had ik ineens een nogal ontworteld gevoel. Een gevoel van nergens echt thuis zijn, terwijl ik me tegelijk overal thuis kan voelen.
Misschien ken je de schrijver Arthur van Schendel nog. Als de schrijver in Italië was, miste hij Nederland, en als hij in Nederland was, miste hij Italië.Alsof hij nergens echt geworteld was.
Ik was, toen ik Els sprak, net terug uit Brazilië en voelde me nog heel erg dáár. Terwijl we het over híér zouden hebben. Bomen hebben van zulke plaatsverwarringen geen last. Ze zijn doorgaans op één plek geworteld.

Koptelefoon

Voor haar audiokunstwerk sprak Els met mensen uit Venray. Openhartige, verrassende en dankbare gesprekken die verrassend paralel lopen met de levens van bomen en bossen. De opnames van die spontane gesprekken monteerde ze tot een soort podcast die wandelaars door een koptelefoon beluisteren terwijl ze door het Odapark en het Vlakwater wandelen. Je loopt dus door meerdere landschappen en verhalen tegelijk – temeer omdat een gids achtergrondinformatie geeft en ook muziek een bijzondere rol speelt.

‘De verhalen van mensen en bomen raken verweven en er ontstaat een soort Stamboom van Verhalen’

Bomenliefde

Vanuit drie gezichtspunten zal ik wandelaars van Geworteld proberen iets mee te geven. Het eerste gezichtspunt is dat van de mens. Er is wel gezegd dat er in de levende natuur twee overlevingsstrategieën zijn: verplaatsen en stilstaan. In de roman De boomDe boom beweer ik dat een groot deel van onze menselijke ellende te maken heeft met onze ontspoorde mobiliteit. Misschien verklaart dat de troost die we bij bomen kunnen ervaren. Verplaatsen maakt niet per definitie gelukkig en voor wie constant onderweg is, is het vaak lastig wortelen. Misschien is de mens het dier dat altijd op zoek is naar zijn eigen wortels. Dat verklaart ook de populariteit van genealogisch onderzoek en familiestambomen. En het verklaart, opnieuw, de grote populariteit van bomen in onze tijd.

Groen is in. Juist nu het leven op aarde bedreigder is dan ooit, komen steeds meer mensen uit de kast met hun bomenliefde. Velen ontdekken daarbij dat het individu een illusie is. Net als bomen zijn mensen nesten van krioelend leven: eindeloos vertakt met andere levensvormen en elementen. (Een mens draagt bijvoorbeeld zo’n 1,5 kilo bacteriën en schimmels met zich mee).

In navolging van sommige biologen bepleit ik daarom een dividuele ofwel gedeelde benadering. Tegelijk is het zaak van die gedeelde samenhang een levende ervaring te maken en mensen wakker te kussen uit hun individuele illusies. Ook dat gebeurt (ondergronds en subtiel) bij de audioboswandeling van Geworteld. De verhalen van mensen en bomen raken verweven en er ontstaat een soort Stamboom van Verhalen.

Luisteren

Het tweede gezichtspunt is dat van de bomen. Wat mij betreft is het een kunst om de absolute eigenheid van de natuur tot haar recht te laten komen. Maar hoe doe je dat? Dat kan om te beginnen door te luisteren. Aandachtig, zonder oordeel, open. Precies zoals Els Huver probeerde in haar gesprekken. En precies zoals de wandelaar tijdens de audiowandeling via zijn koptelefoon kan doen. Luisteren en wandelen hebben veel met elkaar te maken. Alsof je door te wandelen meer open staat voor de onderstromen van het leven. Alsof je door je te verplaatsen beter kunt horen waar het in het leven om draait.

Organisch kunstwerk

Aldus kom ik bij een derde gezichtspunt dat kan ontstaan uit de interactie tussen mensen en bomen. Een overstijgend perspectief dat groeit door de verwevenheid van de Stamboom van Verhalen en die van het Leven te thematiseren, invoelbaar te maken, en tot inzet te maken van een organisch groeiend kunstwerk (want ook dat is Geworteld bij uitstek) van individuele verhalen die het dividuele invoelbaar maken.

Al die verhalen samen vertellen het verhaal van geworteldheid, van een verlangen naar worteling, van de pijn en soms ook schoonheid van ontworteling. En van een contrapunt tussen bomen dieren en mensen, natuur en cultuur, wreedheid en vrede, verwonding en verwondering die ook en juist in onze donkere tijd een weg van licht kan zijn.

‘Een gewortelde gemeente is ook politiek een meer gezonde gemeente.’

Poëzie

Onder en in en door al die boomverhalen klinkt poëzie. De wereld is ten diepste poëtisch. Vaak zijn we dat vergeten of hebben er een taboe van gemaakt. Geworteld herinnert daaraan, is daardoor zelf mogelijk, en is zelf onderdeel van een zichzelf dichtend proces van worteling en herworteling. Twaalf mensen die openhartig vertellen over bomen. Talloze mensen die ernaar luisteren en erdoor bewogen worden.

In die geest kan een avontuur als Geworteld bijdragen aan een beter gewortelde samenleving, politiek en cultuur. Voorzie Venray van een puik vignet: gewortelde gemeente! Ook als voorbeeld voor andere gemeenten. Een gewortelde gemeente is ook politiek een meer gezonde gemeente. Natuurinclusieve politiek is uiteindelijk goed voor alles en iedereen. Maar er is wel moed voor nodig om er echt werk van te maken. Een initiatief als Geworteld maakt daarvoor de geesten rijp en schept hoop.

Natuurverdrag

In De boom heb ik het in dit kader over een natuurverdrag tussen planten, dieren en mensen. Dat is niet zozeer een document, maar een groeiende nieuwe vanzelfsprekendheid. Zoals het sociaal contract ooit een einde maakte aan de oorlog van allen tegen allen, zo kan het natuurverdrag een einde maken aan de oorlog tegen de natuur, die ook een oorlog is tegen onszelf. Geworteld kan daarin een prachtige schakel en/of versneller zijn. Vooral als straks, in navolging van Venray, ook andere gemeenten het soort onderzoek aandurven waarvoor Els pionierswerk heeft verricht en hopelijk blijft verrichten.’ •

Meer informatie:
geworteld.nu
odapark.nl
elshuver.nl
dekopsalon.nl

Foto’s: Roel Hendriks