Gebruik je hoofd

Maandelijks presenteer ik een radio-uitzending die gelivestreamd wordt vanuit het Media Park in Hilversum en daarna als podcast verschijnt: CafeForum. Glenn van der Burg en ik praten met twee bijzondere gasten als zaten we in het café. Een goed kroeggesprek, waarin we een onderwerp verkennen. Ik steek er veel van op.
Laatst ging het over kiezen, over keuzes maken en beslissen. Hoe we dat doen. Het korte antwoord is: dat weten we eigenlijk niet. Daarom konden we er zo uitgebreid over spreken. Onze opvattingen over rationele besluitvorming zijn vrijwel zeker onjuist. We doen waarschijnlijk ‘net alsof’. We leggen argumenten op tafel, maar doen dat achteraf. De meeste beslissingen en keuzes gaan aan de afweging vooraf. Eerst kiezen we, daarna wegen we af.
Als ik Nietzsche goed begrijp, geldt dat ook voor onze opvattingen over oorzaak en gevolg. We kennen het gevolg en zoeken daar een oorzaak of een keten van oorzaken bij. Als dat een overtuigend verhaal oplevert, brengt ons dat tot rust.
Het doet denken aan de fameuze uitspraak van Kierkegaard. Het leven wordt voorwaarts geleefd, maar achterwaarts begrepen.
Daardoor blijft de vraag ‘hoe kiezen wij?’ overeind. Het wordt er almaar mysterieuzer door. We weten niet goed wat we doen. Hoe we het doen. En al helemaal niet waarom we het doen. Wel maken we verhalen achteraf. Waardoor we vrede vinden in onszelf. We stellen onszelf gerust.

‘Ons brein is een merkwaardig orgaan.’

Dat gebeurde ook in dat cafégesprek. ‘Je moet de hersenen’, zei een van de gasten – een psycholoog – in navolging van Malcolm Gladwell, ‘als een universum zien vol met kolommen die ja en nee op elkaar afvuren. Als een flipperkast. Met een razende rekensnelheid. En daar komt dan een uitspraak uit, een keuze. Die is de vrucht van onze computer bovenin. Daarna verklaren we de keuze. Dat staat daar los van. Sommige computers werken beter dan andere. Meer rekencapaciteit, meer snelheid. Waarschijnlijk omdat die computers bovenin ons hoofd meer inspraak toelaten, meer verbindingen aangaan. En dus meer afwegingen maken in ultrakorte tijd.’ Ik vond het wel een mooie verklaring die natuurlijk deed wat hij zojuist beschreef: een verhaal achteraf geven.
Ons brein is een merkwaardig orgaan. Het zit succes gemakkelijk in de weg. Zo leerde ik in een cursus die The inner game of tennis heette, naar het succesvolle boek van de trainer Timothy Gallway, dat het brein een tweede stem heeft die ons bestraffend toespreekt als we falen. Het is een stem die ons een sukkel noemt of erger.
Daarom leren we niet van falen, stelde Gallway. Dat lukt niet als je jezelf steeds op je donder geeft.
Hij illustreerde dat met een simpel spelletje. Hij plaatste een mandje op een meter of tien afstand. Wij kregen de opdracht daar achtereenvolgens tien ballen in te gooien. Dat ging in een derde van de gevallen goed. Als het fout ging stampten sommigen van ons woest met hun voeten en voegden daar voor de zekerheid een verwensing bij. Kijk, dát bedoelde Gallway.
Nu liet hij ons denkbeeldige velden van een klok aanbrengen rond het mandje. En als we ernaast gooiden moesten we noteren – in de geest – waar in de imaginaire klok de bal terechtkwam. Ons falen begon te slagen want het werd informatief.
Het aardige was dat daarna twee derde van de ballen in het mandje kwam. Want de veroordelende verwensingen verdwenen. De tweede stem in ons hoofd deed constructief mee. Ons falen was een vorm van slagen geworden.
Je kunt je brein beïnvloeden als je je hoofd gebruikt. Denk niet te lang over deze zin na. Neem dat gewoon eens van mij aan. •

Deze column is geschreven door Harry Starren. Hij is spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap.

Foto: Muriel Janssen