Die neiging om vervelende gevoelens maar niet te voelen: zou het allemaal nog door de Tweede Wereldoorlog komen? Of zou het iets zijn dat in ons gebakken zit? Mijn moeder, die in een jappenkamp had gezeten, voedde ons daar actief in op. ‘Niet aan denken, dan gaat het vanzelf over’, zei ze steevast als we pijn of verdriet hadden. Net als: ‘Stel je niet aan, dat doet geen pijn.’ Velen van mijn generatie zijn met soortgelijke mantra’s opgevoed. Je moest flink zijn, niet huilen, niet zeuren, gewoon doorgaan. Het hoorde bij de sfeer van de wederopbouw in de jaren vijftig en zestig. Daarna hebben we een golf bekentenisliteratuur gehad, waarin slachtoffers hun nood klaagden en we begrepen dat je juist moet praten over je gevoelens. Je zou kunnen denken dat we inmiddels vaardig zijn geworden in voelen wat er te voelen valt. Maar dat is niet zo, denk ik. In een cursus over mindfulness kreeg ik een handleiding: Zes patronen om onaangename ervaringen te vermijden. Wat doen wij om maar niet te hoeven voelen? Afleiding zoeken in drank, snoep, tv. De hele situatie vermijden. Relativeren, onszelf aanpraten dat het allemaal wel meevalt. ‘Het had veel erger kunnen zijn’ of −