Je gezichtsuitdrukking geeft je emoties niet weer

In 2015 ontdekte de psycholoog Carlos Crivelli in zijn onderzoek naar emoties en gezichtsuitdrukkingen in Papoea Nieuw-Guinea iets verontrustends. Hij liet een groep eilandbewoners van Trobriand de standaard gezichtsuitdrukking van angst bij westerse mensen zien. Grote ogen, mond open, je kent het wel. Maar de Trobrianders zagen geen angst. Ze zagen bedreiging en agressie. Hij dacht dat er een universele uitdrukking van angst is, maar wat blijkt? Er bestaat niet zoiets als een universele gezichtsuitdrukking. Hoe is dat mogelijk?

Een opkomende theorie, die steeds meer kan worden bewezen, is dat de gezichtsuitdrukking helemaal geen emoties uitdrukt. In plaats daarvan toont het intenties en sociale doelen. Het gezicht is een manier om aan te geven waar we met een sociale interactie naartoe willen. Denk eens aan het gezicht dat je trekt als je afkeuring voelt. Je bent niet blij met de richting van het gesprek en wilt graag een andere kant op. Het gezicht geeft die informatie door aan degene die aan het woord is.

Oud onderzoek

Uit onderzoek van Paul Ekman in de jaren ’60 en ’70 bleek dat er bepaalde emoties zijn die wereldwijd herkend worden. Blijdschap, verrassing, walging, angst, verdriet en boosheid worden volgens zijn onderzoek wereldwijd hetzelfde uitgedrukt en herkend. Maar zijn onderzoeksresultaten worden steeds vaker tegengesproken. Onderzoekspsychologe Maria Gendron legt in een interview met de BBC uit dat zijn onderzoek op twee punten inmiddels onderuit is gehaald. Ten eerste het idee dat gezichtsuitdrukkingen wereldwijd hetzelfde zijn en dezelfde emoties uitdrukken. Maar ook de gedachte dat gezichtsuitdrukkingen emoties uitdrukken blijkt nu niet te kloppen. Als we aan een Trobiander zouden vragen een glimlachend gezicht te omschrijven, gebruikt hij het woord ‘lachend’ maar niet het woord ‘blij’. Hij omschrijft de actie, niet de emotie. Trobianders zien het gezicht namelijk niet als een plek waar emotie wordt uitgedrukt maar als plek waar handelingen en intenties zichtbaar zijn. Ook de Himba uit Namibië en de Hadza uit Tanzanië doen dit.

Wat dan wel?

Volgens psycholoog Alan Fridlund moeten mensen het gezicht zien als een soort verkeersbord. ‘Het is een soort wissel, gaan we die kant op, of de andere? Die grimas op het gezicht van een vriend hoeft helemaal geen echte boosheid te zijn. Misschien wil hij gewoon dat je het met hem eens bent. De pruillip van je dochter is geen echt verdriet, misschien wil ze gewoon dat je empathie toont of haar beschermt tegen een oncomfortabele situatie. Blijkbaar zijn onze gezichten dus berekenend bij de keuze voor een bepaalde uitdrukking. Je zou kunnen zeggen dat we een soort marionettenspel spelen. De spieren van ons gezicht zijn de touwtjes en de uitdrukking is de pop, de gesprekspartner het publiek. Maar realiseer je wel dat de ander precies hetzelfde spel speelt. We blijven immers sociale wezens.